रागाचा उद्रेक की मानसिक विकार? Intermittent Explosive Disorder

 

रागाचा उद्रेक की मानसिक विकार? Intermittent Explosive Disorder

राग ही मानवी भावना अतिशय सामान्य आणि नैसर्गिक आहे. प्रत्येक व्यक्तीला कोणत्या ना कोणत्या कारणामुळे राग येतोच. रागाची ही भावना एखाद्या चुकीवर प्रतिक्रिया देण्यासाठी, अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवण्यासाठी किंवा स्व-आदराचे रक्षण करण्यासाठी साहजिक असते. मात्र, जेव्हा ही रागाची प्रतिक्रिया अत्यंत तीव्र, अनियंत्रित आणि सतत पुनरावृत्त होणारी बनते, तेव्हा ती आरोग्यासाठी, विशेषतः मानसिक आरोग्यासाठी घातक ठरू शकते. मानसिक आरोग्यशास्त्रात अशा प्रकारच्या अनियंत्रित आणि धोकादायक रागाच्या प्रकटीकरणाला Intermittent Explosive Disorder (IED) किंवा मराठीत आकस्मिक उद्रेक विकार असे म्हटले जाते (American Psychiatric Association, 2013).

IED असलेली व्यक्ती लहानसहान प्रसंगांवरून अचानक तीव्र राग व्यक्त करू शकते. उदाहरणार्थ, एखादी वाहतूक अडथळा, छोटा वाद, किंवा कोणीतरी आपल्याशी अपेक्षितपणे वागत नसल्यामुळे ती व्यक्ती अशा प्रमाणात रागावते की तो राग तिच्या आजूबाजूच्यांनाही धोकादायक ठरतो. अशा वर्तनामुळे नातेसंबंधांमध्ये ताण, सामाजिक अलगाव, शैक्षणिक किंवा व्यावसायिक अडचणी आणि कायदेशीर गुंतागुंत उद्भवू शकते (Coccaro et al., 2007). त्यामुळे IED ही  केवळ वैयक्तिक समस्या न राहता एक सामाजिक आरोग्य समस्या बनतो.

आजही भारतात मानसिक आरोग्याच्या विकारांकडे दुर्लक्ष केले जाते. रागाला "स्वभावाचा भाग" समजले जाते आणि त्यामुळे IED असलेल्या व्यक्तींना "खोडसाळ", "रागीट" किंवा "वाया गेलेला" असे लेबल लावले जातात. यामुळे व्यक्ती उपचार घेत नाही आणि स्थिती अधिक गंभीर होते. समाजात मानसिक आरोग्याबद्दल जागरूकता वाढवणे अत्यावश्यक आहे.

IED म्हणजे काय?

Intermittent Explosive Disorder (IED) म्हणजे एक Impulse Control Disorder म्हणजेच एक असा मानसिक विकार जिथे व्यक्ती आपले क्षणिक (impulsive) भावनिक प्रतिसाद नियंत्रित करू शकत नाही. विशेषतः रागाच्या बाबतीत, IED असलेली व्यक्ती क्षुल्लक कारणांवरून अतिप्रतिक्रियात्मक होऊन आरडाओरड, शिवीगाळ, वस्तू फेकणे, भांडीफोड किंवा शारीरिक आक्रमकतेपर्यंत पोहोचू शकते (McElroy et al., 1998). या आक्रमक वर्तनाचा त्या परिस्थितीच्या तीव्रतेशी कोणताही प्रत्यक्ष संबंध नसतो.

IED च्या बाबतीत विशेष लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट म्हणजे, या रागाचे उद्रेक बहुधा अगदी अल्प काळासाठी असतात, काही मिनिटे ते काही तास पण त्याचे परिणाम मात्र दीर्घकालीन आणि गंभीर असतात. रागाचा उद्रेक झाल्यानंतर अशा व्यक्तींना पश्चात्ताप होतो, अपराधी वाटते, पण तरीही त्या पुन्हा पुन्हा असे वागतात. काही व्यक्तींमध्ये हा विकार वयाच्या लहानपणात सुरू होतो, तर काहीजणांमध्ये वय वाढल्यावर प्रकट होतो, विशेषतः इतर मानसिक विकारांबरोबर (जसे की ADHD, depression, substance use) एकत्र (comorbid) असतो (Kessler et al., 2006).

IED ला DSM-5 मध्ये स्वतंत्र निदान म्हणून मान्यता आहे. त्यानुसार, जर व्यक्तीने किमान तीन वेळा अनियंत्रित आक्रमक वर्तन केले असेल, जे शारीरिक किंवा मालमत्तेच्या नुकसानीस कारणीभूत ठरले असेल, आणि हे वर्तन परिस्थितीच्या तुलनेत असामान्य प्रमाणात आक्रमक असेल, तर त्यास IED असे निदान दिले जाऊ शकते (APA, 2013). या विकाराचे स्वरूप इतके गुंतागुंतीचे आहे की त्यामध्ये जैविक, मानसशास्त्रीय, सामाजिक आणि पर्यावरणीय घटकांचा परस्पर प्रभाव आढळतो. त्यामुळे त्याचे निदान आणि उपचार दोन्ही व्यापक आणि बहुआयामी दृष्टिकोनातून केले जातात.

आकस्मिक उद्रेक विकाराची (IED) लक्षणे

Intermittent Explosive Disorder (IED) ही मानसिक आरोग्याशी संबंधित एक गंभीर स्थिती असून तिची प्रमुख ओळख म्हणजे वारंवार व अनियंत्रित रागाचे तीव्र उद्रेक. या विकाराची लक्षणे प्रामुख्याने वर्तनात्मक, भावनिक, आणि सामाजिक पातळीवर दिसून येतात. या लक्षणांचा अनुभव अनेक व्यक्तींमध्ये वेगवेगळ्या तीव्रतेने आणि वारंवारतेने होतो.

• सर्वात ठळक लक्षण म्हणजे वारंवार होणारे तीव्र रागाचे उद्रेक. या रागाचे स्वरूप अचानक असते आणि अनेकदा अगदी किरकोळ कारणांवरून व्यक्त होतो. उदाहरणार्थ, ट्राफिकमध्ये अडकणे, कुणीतरी विनाकारण टोमणा मारणे, किंवा घरातील साधा वादसुद्धा तीव्र आक्रमकतेत रूपांतरित होऊ शकतो. या रागाचे नियंत्रण साधणे व्यक्तीला अशक्य वाटते आणि त्यामुळे वर्तनावर ताबा राहत नाही (Coccaro et al., 2007).
• शारीरिक किंवा मौखिक आक्रमकता हे दुसरे महत्त्वाचे लक्षण आहे. IED असलेल्या व्यक्ती वारंवार शिवीगाळ करतात, धमक्या देतात, आणि काही प्रसंगी हातघाईवर येतात. हे वर्तन घरातील सदस्य, मित्र, सहकारी किंवा अनोळखी लोकांवरही व्यक्त होऊ शकते. याचे प्रमाण जेव्हा वाढते तेव्हा कायदेशीर अडचणी निर्माण होण्याची शक्यता वाढते (APA, 2013).
• या विकाराचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे वस्तू फोडणे किंवा फेकणे. अनेक रुग्णांमध्ये, विशेषतः पुरुषांमध्ये, राग व्यक्त करताना दरवाजे जोरात आपटणे, भांडी फोडणे, मोबाईल किंवा इतर वस्तू भिरकावणे यांसारखी वागणूक दिसून येते. या वर्तनाचा हेतू अनेकदा इतरांना इजा करणे नसतो, पण त्याचे परिणाम गंभीर असू शकतात – जसे की घरातली हानी, कुटुंबात भीतीचे वातावरण, किंवा दुसऱ्यांना इजा (Kessler et al., 2006).
• IED चे एक विशिष्ट भावनिक लक्षण म्हणजे क्षणात रागाने पेटून उठणे, पण नंतर अपराधी वाटणे. व्यक्ती रागाच्या भरात जे काही बोलतो किंवा करतो, त्यानंतर त्याला पश्चात्ताप होतो. अनेक वेळा रुग्ण स्वतःच्या वर्तनासाठी माफी मागतात किंवा ते चुकीचे होते याची जाणीव व्यक्त करतात, परंतु ते पुन्हा त्या वर्तनाची पुनरावृत्ती करतात. हे सतत guilt–rage cycle रुग्णाच्या मानसिक आरोग्यावर आणखी वाईट परिणाम करते (McCloskey et al., 2008).
• या विकाराचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे रागाचा संबंध परिस्थितीच्या गांभीर्याशी नसणे. म्हणजेच, व्यक्तीची आक्रमक प्रतिक्रिया ही त्या प्रसंगाच्या तीव्रतेच्या तुलनेत फारच अतिरंजित असते. उदाहरणार्थ, जर कोणी चुकून थोडेसे पाणी सांडले, तरी त्या कारणावरून व्यक्ती भयंकर संतापू शकते. या असमतोल प्रतिक्रिया हे IED चे मुख्य निदानात्मक लक्षण आहे (APA, 2013).

शेवटी, या विकारामुळे नोकरी, शिक्षण, नातेसंबंध, व कायदेशीर बाबींमध्ये अडचणी निर्माण होतात. सततच्या उद्रेकामुळे नातेवाईकांमध्ये विश्वास हरवतो, सहकारी दूर जातात, शाळा किंवा कॉलेजमध्ये नकारात्मक टिप्पण्या येतात, आणि कायदेशीर तक्रारी होऊ शकतात. काही प्रकरणांमध्ये, विवाह तुटतात, पालकत्वावर परिणाम होतो किंवा गुन्हेगारी प्रकरणे उघड होतात. यामुळे व्यक्ती समाजाच्या कडेला फेकला जातो आणि आत्मसन्मानही ढासळतो (Fava et al., 2010).

संभाव्य कारणे:

1. मेंदूतील रासायनिक असमतोल (Neurochemical Imbalance)

IED च्या मूळ कारणांमध्ये मेंदूतील रासायनिक असमतोल अत्यंत महत्त्वाचा घटक मानला जातो. विशेषतः सेरोटोनिन या न्यूरोट्रांसमीटरचे प्रमाण कमी झाल्यास रागावर नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता कमी होते. सेरोटोनिन हे मेंदूतील शांततेशी संबंधित न्यूरोकेमिकल असून, ते मूड, भावनांचे नियमन, आणि आक्रोशावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते. संशोधनात असे आढळले आहे की IED असलेल्या व्यक्तींमध्ये सेरोटोनर्जिक कार्यात (serotonergic function) लक्षणीय घट दिसून येते, ज्यामुळे आक्रमक प्रतिक्रिया अधिक तीव्र व अनियंत्रित स्वरूपात व्यक्त होतात (Coccaro et al., 1997; Stanford et al., 2003). या न्यूरोकेमिकलच्या असंतुलनामुळे एखाद्या सामान्य तणावपूर्ण प्रसंगातही व्यक्तीचा रागाचा स्फोट होऊ शकतो.

2. अनुवंशिकता (Genetic Predisposition)

IED च्या निर्मितीत आनुवंशिकता देखील महत्त्वाची भूमिका बजावते. काही व्यक्तींमध्ये आक्रमकतेच्या किंवा भावनांवरील नियंत्रणाच्या प्रवृत्त्या त्यांच्या कुटुंबातून वंशपरंपरेने येतात. अभ्यासात असे लक्षात आले आहे की IED असलेल्या व्यक्तींच्या कुटुंबात आक्रमक वर्तन, उत्तेजनात्मक विकार (impulse disorders), किंवा इतर मानसिक विकार असलेले सदस्य असण्याची शक्यता अधिक असते (Coccaro, 2012). याचा अर्थ असा की जेव्हा मेंदूच्या रचनेत व रासायनिक क्रियेमध्ये अनुवंशिक घटकांचा सहभाग असतो, तेव्हा व्यक्तीच्या राग प्रतिक्रिया अधिक तीव्र किंवा अनियंत्रित होण्याची शक्यता वाढते.

3. बालपणातील आघात आणि पर्यावरणीय घटक (Childhood Trauma and Environmental Factors)

बालपणीचा अनुभव हे मानसिक आरोग्य घडविणारे एक निर्णायक अंग आहे. बाल्यावस्थेतील शारीरिक किंवा मानसिक हिंसा, पालकांचे दुर्लक्ष, सतत भयाचे वातावरण, कुटुंबातील वादळलेले संबंध, किंवा पालकांकडून भावनिक आधार न मिळणे यामुळे मुलांमध्ये सुरुवातीपासूनच भावनिक अनिश्चितता निर्माण होऊ शकते. या प्रकारच्या आघातांमुळे मेंदूच्या prefrontal cortex आणि amygdala या भागांवर परिणाम होतो, जे भावनिक नियमन आणि आक्रमक वर्तनाच्या प्रक्रियेशी संबंधित आहेत (Teicher et al., 2016). त्यामुळे, अशा व्यक्तींना नंतर आयुष्यात रागावर नियंत्रण ठेवणे अवघड होते आणि IED चे धोके वाढतात.

4. इतर मानसिक विकारांशी सह-घटन (Comorbidity with Other Mental Disorders)

IED बहुधा इतर मानसिक विकारांसोबत आढळतो, विशेषतः Attention-Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Anxiety Disorders, आणि Depression. या सह-घटक विकारांमुळे व्यक्तीची भावनिक सहनशीलता आणि आंतरवैयक्तिक कौशल्ये कमी होतात, ज्यामुळे ती व्यक्ती अतिसंवेदनशील आणि प्रतिक्रियाशील होते. विशेषतः ADHD असलेल्या व्यक्तींमध्ये उत्तेजनावर नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता कमी असते, जे IED च्या लक्षणांशी साम्य दर्शवते (Fazel et al., 2008). तसंच, नैराश्य किंवा चिंतेमुळे निर्माण होणारा आंतरिक तणाव रागाच्या उद्रेकाला कारणीभूत ठरू शकतो.

5. मद्य व अन्य व्यसनांचे सेवन (Substance Abuse)

मद्य (alcohol), गांजा, अमली पदार्थ यांसारख्या व्यसनांच्या सेवनामुळे व्यक्तीच्या आत्मनियंत्रणावर प्रतिकूल परिणाम होतो. मद्यप्राशनामुळे न्यूरोकॉग्निटिव्ह नियंत्रण कमजोर होते आणि व्यक्ती अधिक आक्रमक होऊ शकतो. व्यसनाधीनता IED असलेल्या व्यक्तींमध्ये रागाचे उद्रेक अधिक तीव्र आणि हिंसक करण्यास प्रवृत्त करते (Moeller et al., 2001). व्यसनाचा वापर कधी कधी व्यक्ती आपले भावनिक दुःख किंवा मानसिक तणाव शमविण्याचा मार्ग म्हणून करतो, परंतु त्यामुळे आक्रमक प्रतिक्रिया वाढतात आणि त्याचे सामाजिक आयुष्य अधिक अस्थिर होते.

IED ही एक बहुकारणात्मक मानसिक समस्या आहे, ज्यामध्ये मेंदूच्या जैविक प्रक्रियांपासून सामाजिक अनुभवांपर्यंत अनेक घटक कारणीभूत असतात. प्रत्येक रुग्णाच्या बाबतीत ही कारणे वेगवेगळी किंवा एकत्रित स्वरूपात उपस्थित असू शकतात. त्यामुळे, निदान करताना या सर्व घटकांची सखोल समज आवश्यक असते. उपचारही या कारणांच्या अनुषंगाने वैयक्तिक स्वरूपाचे असावेत.

निदान (Diagnosis of IED)

IED चे निदान करणे म्हणजे केवळ व्यक्ती रागीट आहे का हे पाहणे नाही, तर त्यामागील मानसशास्त्रीय पद्धतीने अभ्यास करणे आवश्यक असते. या विकाराचे निदान प्रामुख्याने मानसोपचारतज्ज्ञ किंवा चिकित्सा मानसशास्त्रज्ञ करतात. निदान करताना व्यक्तीच्या वर्तनाच्या नमुन्यांचे विश्लेषण, त्यातील तीव्रता, वारंवारता आणि परिस्थितीशी सुसंगती याचा अभ्यास केला जातो.

• पहिल्या टप्प्यात, चिकित्सक रागाचे उद्रेक किती वेळा होतात, ते कशामुळे होतात, आणि त्याचे स्वरूप शारीरिक आहे की मौखिक, हे पाहतात. उदाहरणार्थ, व्यक्तीने गेल्या 3 महिन्यांत किमान आठवड्यातून एकदा अचानक आक्रमक वर्तन केले असल्यास, हा महत्त्वाचा निदानाचा सूचक संकेत ठरतो (Coccaro et al., 2007).
• दुसऱ्या टप्प्यात, त्या वर्तनाचा परिस्थितीशी संबंध तपासला जातो. म्हणजेच, रागाचा उद्रेक त्या घटनेच्या गांभीर्याच्या दृष्टीने अतिप्रतिक्रिया आहे का हे पाहिले जाते. उदाहरणार्थ, एखाद्या किरकोळ वादातून व्यक्तीने कोणाला मारहाण केली असेल तर हे IED चं लक्षण असू शकतं.
• तिसऱ्या टप्प्यात, त्या वर्तनामुळे व्यक्तीच्या वैयक्तिक, सामाजिक, शैक्षणिक किंवा व्यवसायिक जीवनावर होणारे परिणाम अभ्यासले जातात. उदाहरणार्थ, नोकरीवरून काढून टाकणे, नातेसंबंध बिघडणे, कायदेशीर अडचणी, यांसारख्या गोष्टींचे निरीक्षण केले जाते.

याखेरीज, निदान करताना चिकित्सक DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – 5th Edition) मधील IED साठी दिलेले निकष वापरतात. यामध्ये खालील गोष्टी स्पष्टपणे नमूद आहेत (American Psychiatric Association, 2013):

शारीरिक किंवा मौखिक आक्रमक वर्तनाचे कमीत कमी तीन भाग 12 महिन्यांच्या कालावधीत झाल्याचे नोंदवले गेले पाहिजे.

• हे वर्तन परिस्थितीच्या स्वरूपाशी सुसंगत नसावे.
• व्यक्तीचे वय किमान 6 वर्षांचे असावे.
• हे वर्तन इतर मानसिक विकार किंवा शारीरिक आजारामुळे झालेले नसावे.
• या सर्व निकषांनुसार एक सुस्पष्ट आणि विश्वासार्ह निदान करता येते.

उपचार (Treatment of IED)

IED हा एक उपचारयोग्य विकार आहे आणि त्यासाठी मानसोपचार, औषधोपचार आणि कौटुंबिक समुपदेशन या तिन्ही मार्गांचा वापर केला जातो. बहुतेक प्रकरणांमध्ये या तिन्ही प्रकारांचे संयोजन अधिक प्रभावी ठरते.

1. मानसोपचार (Psychotherapy)

• Cognitive Behavioral Therapy (CBT): CBT ही IED साठी सर्वाधिक प्रभावी मानली जाणारी उपचारपद्धती आहे (McCloskey et al., 2008). या उपचारात व्यक्तीला स्वतःच्या विचारसरणीतील अकार्यक्षमतेची जाणीव करून दिली जाते. उदाहरणार्थ, "लोक मुद्दाम मला त्रास देतात" या चुकीच्या विश्वासावर काम केले जाते. तसेच, राग येण्याची कारणमीमांसा, त्याचे ट्रिगर्स ओळखणे, आणि त्यावर प्रतिसाद देण्याची प्रभावी तंत्रे शिकवली जातात.
• Rage Management Techniques: ही पद्धत CBT चा एक भाग असू शकते किंवा स्वतंत्ररीत्या वापरली जाऊ शकते. यात श्वसन नियंत्रण (deep breathing), "time-out" घेणे, ध्यानधारणा, किंवा स्वतःला शांत ठेवण्याच्या स्ट्रॅटेजी शिकवल्या जातात. या तंत्रांचा वापर करून व्यक्तीला स्वतःच्या रागावर नियंत्रण मिळवता येते.

2. औषधोपचार (Pharmacotherapy)

IED साठी कोणतीही एकमेव औषधोपचार पद्धत ठरलेली नाही, पण काही विशिष्ट औषधे उपयोगी ठरली आहेत.

• Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs): जसे fluoxetine (Prozac) किंवा sertraline या औषधांचा वापर IED मध्ये यशस्वी ठरला आहे (Coccaro et al., 2009). हे औषधे सेरोटोनिनचा रासायनिक समतोल सुधारतात, ज्यामुळे व्यक्तीची मनःशांती आणि तणाव सहनशक्ती वाढते.
• Mood Stabilizers: Lithium हे mood stabilizer औषध IED मध्ये रागाचे उद्रेक कमी करण्यात उपयुक्त ठरते. काही वेळा valproate सारखी औषधे वापरली जातात.
• Antipsychotic किंवा Anti-anxiety औषधे: कधीकधी अत्यंत तीव्र लक्षणांमध्ये अल्प काळासाठी risperidone सारखी antipsychotic औषधे दिली जातात. मात्र यांचा वापर फक्त वैद्यकीय सल्ल्यानेच केला पाहिजे.

3. कौटुंबिक समुपदेशन (Family Counseling)

IED फक्त व्यक्तीचाच नव्हे तर त्याच्या कुटुंबासाठीही आव्हानात्मक असतो. त्यामुळे कौटुंबिक समुपदेशन अत्यंत आवश्यक ठरते. यामध्ये कुटुंबीयांना या विकाराची समज दिली जाते, तसेच रागाच्या काळात व्यक्तीला कसे प्रतिसाद द्यावा, कसे संवाद साधावा, आणि उपचारात सहभाग कसा घ्यावा हे शिकवले जाते. कुटुंबातील सकारात्मक सहकार्य उपचारांच्या यशात मोठी भूमिका बजावते.

समारोप

आकस्मिक उद्रेक विकार (IED) हा एक गंभीर पण उपचारयोग्य मानसिक विकार आहे. वेळेवर निदान आणि उपचार घेतल्यास व्यक्ती आपल्या वर्तनावर नियंत्रण मिळवू शकतो आणि एक सकारात्मक जीवन जगू शकतो. मानसिक आरोग्य ही केवळ वैयक्तिक नव्हे, तर सामाजिक जबाबदारीही आहे. त्यामुळे आपण सर्वांनी एकमेकांना समजून घेणे, सहकार्य करणे आणि योग्य उपचारासाठी प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरून साभार)

संदर्भ:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Coccaro, E. F. (2012). Intermittent Explosive Disorder: Etiology, Assessment, and Treatment. Academic Press.

Coccaro, E. F., et al. (2009). "Pharmacotherapy and psychotherapy in IED." Neuropsychopharmacology.

Coccaro, E. F., Kavoussi, R. J., Berman, M. E., & Lish, J. D. (1997). Intermittent explosive disorder-revised: Development, reliability, and validity of research criteria. Comprehensive Psychiatry, 38(6), 395–403.

Coccaro, E. F., Kavoussi, R. J., Berman, M. E., & Lish, J. D. (2007). Intermittent explosive disorder-revised: Development, reliability, and validity of research criteria. Comprehensive Psychiatry, 48(4), 293–303.

Coccaro, E. F., Schmidt, C. A., Samuels, J. F., & Nestadt, G. (2007). Lifetime and 1-month prevalence rates of Intermittent Explosive Disorder in a community sample. Journal of Clinical Psychiatry, 68(10), 1555–1562.

Fava, M., Anderson, K., & Nierenberg, A. A. (2010). Psychosocial impairment in Intermittent Explosive Disorder and other psychiatric disorders: Results from the National Comorbidity Survey Replication. Journal of Clinical Psychiatry, 71(6), 714–721.

Fazel, S., Långström, N., Hjern, A., Grann, M., & Lichtenstein, P. (2008). Schizophrenia, substance abuse, and violent crime. JAMA, 301(19), 2016–2023.

Kessler, R. C., Coccaro, E. F., Fava, M., Jaeger, S., Jin, R., & Walters, E. E. (2006). The prevalence and correlates of DSM-IV intermittent explosive disorder in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 63(6), 669–678.

McCloskey, M. S., Berman, M. E., Noblett, K. L., & Coccaro, E. F. (2008). Emotional reactivity and cognitive processes in Intermittent Explosive Disorder. Journal of Psychiatric Research, 42(6), 537–545.

McElroy, S. L., Soutullo, C. A., Beckman, D. A., Taylor, P., & Keck, P. E. (1998). DSM-IV intermittent explosive disorder: A report of 27 cases. Journal of Clinical Psychiatry, 59(4), 203–210.

Moeller, F. G., Barratt, E. S., Dougherty, D. M., Schmitz, J. M., & Swann, A. C. (2001). Psychiatric aspects of impulsivity. American Journal of Psychiatry, 158(11), 1783–1793.

Teicher, M. H., & Samson, J. A. (2016). Annual research review: Enduring neurobiological effects of childhood abuse and neglect. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 57(3), 241–266.