21 व्या शतकासाठी 21 धडे | 21 Lessons For The 21st Century

 21 व्या शतकासाठी 21 धडे | 21 Lessons For The 21^st Century

मानवाची उत्क्रांती ही एक खूपच दीर्घ आणि गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे, ज्यात लाखो वर्षांच्या काळात शरीर, मेंदू, समाज आणि सांस्कृतिक विकास झाला आहे. हॉमिनिड्सचा उदय सुमारे 2.5 दशलक्ष वर्षांपूर्वी होमो हॅबिलिस नावाचा मानव उदयास आला, ज्याने पहिल्यांदा साधनांचा वापर केला. सुमारे 1.8 दशलक्ष वर्षांपूर्वी होमो इरेक्टसने आग आणि वेगवेगळ्या प्रकारच्या साधनांचा वापर केला. त्यांनी आफ्रिका ते आशिया आणि युरोपमध्ये स्थलांतर केले. भारतीय उपखंडात, सोहन आणि भीमबेटका यासारख्या स्थळांवर पाषाणयुगीन अवशेष आढळतात. सुमारे 300,000 वर्षांपूर्वी आधुनिक मानव (होमो सेपियन्स) आफ्रिकेतून उत्क्रांत झाला. त्यांनी विविध प्रसंग आणि घटनामधून अनुभूतुच्या आधारे बोधनिक (Cognitive) क्षमतांमध्ये मोठी वाढ घडवून आणली, ज्यामुळे भाषेचा विकास आणि सामाजिक संरचनांची निर्मिती झाली.

सेपिओसेक्सुअल | Sapiosexual

 

सेपिओसेक्सुअल | Sapiosexual

"3 इडियट्स" या चित्रपटातील करीना कपूर द्वारा साकारलेलं पिया हे पात्र. तिला तिच्या पार्टनरच्या ज्ञानात आणि विचारसरणीत जास्त रस आहे. ती रणछोडदास श्यामलाल चांचड (आमिर खान) याच्याकडे आकर्षित होते, कारण त्याची बौद्धिक क्षमता आणि स्वाभाविक ज्ञान तिच्यासाठी महत्त्वाचे ठरते. जरी तो आणि त्याचे मित्र तिच्या वडिलांना (Virus) छळत असले तरीही.

“दिल चाहता है” या चित्रपटातील सिद्धार्थला (अक्षय खन्ना) ताऱाप्रती (डिंपल कपाडिया) केवळ शारीरिक आकर्षण नाही, तर तिच्या जीवनातील अनुभवांमुळे आणि तिच्या मानसिक स्थैर्यामुळे त्याचं तिच्याकडे ओढा वाढतो. तारा ही एक परिपक्व, अनुभवी आणि बौद्धिकरीत्या समृद्ध महिला आहे. सिद्धार्थ तिच्या जीवनातील संघर्ष आणि तिच्या दृष्टिकोनामुळे तिच्याशी जोडला जातो, जे एक सेपिओसेक्सुअल आकर्षणाचे उदाहरण आहे.

जीवन-कल्याणाचे मूलभूत घटक | Wellbeing: The Five Essential Elements

 

जीवन-कल्याणाचे मूलभूत घटक | Wellbeing: The Five Essential Elements

रजनीश ओशो यांनी कोलकात्याच्या एका श्रीमंत माणसाच्या अलिशान घराची सांगितलेली गोष्ट माणसाच्या मानसिकतेवर प्रकाश टाकते. या गोष्टीत ओशो सांगतात की सुरुवातीला त्या श्रीमंत माणसाला त्याचं मोठं, आलिशान घर बघून खूप आनंद होत होता. त्याला स्वत:च्या संपत्तीचा आणि यशाचा अभिमान होता. ते येणाऱ्या प्रत्येक माणसाला आनंदाने आपले घर, वस्तू, आणि सजावटीचे साहित्य दाखवून आनंदी होत होते. पण एके दिवशी, त्याच्या घरासमोर आणखी एक भल मोठं, त्याच्या पेक्षा जास्त आलिशान घर बांधलं गेलं. त्यानंतर मात्र त्याचं समाधान आणि आनंद गायब झालं, आणि तो निराश आणि असमाधानी राहू लागला.

जैविक घड्याळ | Biological Rhythm

 जैविक घड्याळ | Biological Rhythm

जैविक घड्याळ म्हणजे आपल्या शरीरातील अशी एक जैविक यंत्रणा, जी विविध शारीरिक क्रियांचं वेळापत्रक ठरवते. यालाच सर्केडियन रिदम असे म्हटले जाते. हे शरीराचं घड्याळ झोपणे, उठणे, अन्नाचे पचन, हार्मोनचं स्रवण, आणि शरीराचं तापमान यांसारख्या अनेक क्रियांचे नियमन करते. शरीरातील जैविक घड्याळ अर्थात बॉडी क्लॉक या प्रणालीवर मूलभूत संशोधनाबद्दल अमेरिकेतील जेफ्री हॉल, मायकेल रॉसबॅश आणि मायकेल यंग या त्रिकुटाला औषधशास्त्रातील 2017 चा नोबेल पुरस्कार जाहीर झाला होता.

बदल हाच स्थायीभाव आहे | Change is the only Constant

 

बदल हाच स्थायीभाव आहे | Change is the only Constant

किसा गौतमी एका धनी कुटुंबातील युवती होती, जी एका धनाढ्य व्यापाऱ्याशी सुखाने विवाहबद्ध झाली होती. तिचा एकुलता एक मुलगा जेव्हा एक वर्षाचा झाला, तेव्हा तो आजारी पडला आणि अचानक त्याचा मृत्यू झाला. किसा गौतमीला खूप दुःख झालं, ती आपल्या एकुलत्या एक मुलाचा मृत्यू सहन करू शकत नव्हती. ती रडत-ओरडत तिच्या मृत मुलाला उचलून घेऊन घराघरांत फिरु लागली आणि शहरातील प्रत्येक माणसाला विनंती करू लागली की तिच्या मुलाला पुन्हा जिवंत करण्याचा काही उपाय सांगावा.

किट्टी जेनोविस | Kitty Genovese: Case of bystander effect

 किट्टी जेनोविस | Kitty Genovese: Case of bystander effect

किट्टी जेनोविस, ही एक 28 वर्षीय महिला, जी 1964 मध्ये न्यू यॉर्क शहरात जिचा खून झाला, ह्या केसने मानसशास्त्राच्याच्या इतिहासात एक अत्यंत कुपरिचित केस म्हणून स्थान मिळवले आहे, विशेषतः सामाजिक वर्तन आणि साक्षीदार हस्तक्षेपाच्या अध्ययनात. किट्टी जेनोविसवर सुमारे 30 मिनिटांच्या कालावधीत हल्ला झाला आणि अनेक वेळा चाकूने वार करण्यात आले. तिच्या वारंवार मदतीच्या आर्त आव्हानांनंतर, पोलिसांच्या प्रारंभिक अहवालानुसार 38 साक्षीदारांनी हल्ल्याचा काही भाग पाहिले किंवा ऐकले होते, तरीही कोणत्याही व्यक्तीने हस्तक्षेप केला नाही किंवा पोलिसांना वेळेत कॉल केला नाही ज्यामुळे तिचा मृत्यू टाळता आला असता. या घटनेमुळे "दर्शक प्रभाव" सामाजिक मानसशास्त्राच्या क्षेत्रात या वर्तनाची ओळख झाली, ज्यामध्ये जितके जास्त लोक उपस्थित असतात तेंव्हा पीडितांना मदत मिळण्याची शक्यता कमी असते. या केसने मानसशास्त्रीय संशोधन आणि सार्वजनिक धोरणांवर महत्त्वपूर्ण प्रभाव टाकला, ज्यामुळे सामाजिक वर्तनाचे अधिक आकलन प्राप्त झाले आणि 911 सारख्या आपत्कालीन प्रतिसाद प्रणालींचा विकास झाला.

जेनी | Genie – A case of Language Development

 जेनी | Genie – A case of Language Development  

जेनी (Genie) ही 1970 मध्ये उपेक्षित, एकाकी आणि दुर्लक्षित अवस्थेत सापडलेल्या 13 वर्षाच्या एका लहान मुलीची केस, जी तिच्या बालपणाचा बहुतांश काळ गंभीरपणे उपेक्षित आणि एकाकी घालविल्यामुळे भाषा आणि मानवी विकासाच्या महत्त्वाच्या काळाविषयी अमूल्य माहिती मिळाली आहे. जेनीला 13 व्या वर्षी शोधण्यात आले, तिला आयुष्यभर एका छोट्या खोलीत बंदिस्त ठेवण्यात आले होते, त्यादरम्यान मानवी संवाद फारच कमी होता त्यामुळे तिच्या कानावर कोणतीच भाषा पडली नाही. जेनीला या परिस्थितीतून वाचवण्यात आले तेव्हा तिला भाषा बोलता येत नव्हती आणि तिने तिच्या वयाला न शोभणारे सामाजिक, भावनिक आणि बोधनिक वर्तन दर्शवले होते. संशोधक आणि मानसशास्त्रज्ञांनी जेनीचा व्यापक अभ्यास केला, ज्यामुळे अत्यंत एकाकीपणाचा भाषा आणि बोधनिक विकासावर होणारा परिणाम समजून घेण्यात यशस्वी झाले. ही केस प्रारंभिक भाषा संपर्काचे महत्त्व दर्शविते, तसेच यामुळे जेनीच्या उपचारदरम्यान  आणि दीर्घकालीन काळजीबाबत महत्त्वाचे नैतिक प्रश्न देखील उपस्थित झाले.