SWOT विश्लेषण | SWOT Analysis | व्यक्तिमत्त्व विकास

SWOT विश्लेषण म्हणजे काय?:

SWOT हा एक संक्षिप्त शब्द आहे जो Strength (बलस्थाने), Weaknesses (कमकुवतपणा), Opportunity (संधी) आणि Threats (धोके) यासाठी वापरला जातो. एखाद्या व्यक्तीने काय उत्कृष्ट केले याचा तपशील सामर्थ्य/बलस्थाने देतो. कमकुवतपणा म्हणजे एखाद्या व्यक्तीला जिथे सुधारण्याची गरज असते असा व्यक्तिमत्वाचा भाग. संधी ह्या व्यक्तीसाठी सर्वोत्तम अनुकूल काय आहे याचा संदर्भ देतात पण धोके म्हणजे असे बाह्य घटक ज्यामुळे व्यक्तीचे सर्व प्रयत्न अयशस्वी होतात.

SWOT विश्लेषण हे सामर्थ्य/बलस्थाने आणि कमकुवतपणा समजून घेण्यासाठी आणि व्यक्ती किंवा संस्थेसमोर असलेल्या संधी आणि धोके ओळखण्यासाठी एक मूलभूत मूल्यांकन प्रतिमान आहे.

वैयक्तिक SWOT विश्लेषण हे व्यक्तीच्या विकासासाठी अत्यंत उपयोगी ठरू शकते. आपण नवीन नोकरी शोधत असू किंवा कॉर्पोरेट विश्वात प्रवेश करणार असू किंवा आपल्या जीवनातील निश्चित ध्येय साध्य करण्याचा प्रयत्न करीत असू, वैयक्तिक SWOT विश्लेषण आपले ध्येय साध्य करण्यास मदतगार ठरू  शकते.

बलस्थाने आणि कमकुवतपणा हे बऱ्याचदा एकमेकाशी निगडीत असतात कारण त्यांचा एकमेकावर थेट प्रभाव असतो. वेळ आणि शक्ती खर्च करून आपण ते सुधारू  शकतो. दुसरीकडे, संधी आणि धोके हे बाह्य घटक असतात त्यामुळे त्याचा प्रभाव कमी पडतो. सामर्थ्य आणि कमतरता हे ध्येय साध्यतेसाठी अनुकूल घटक आहेत तर संधी आणि धोके हे उद्दिष्ट पूर्ततेबाबत प्रतिकूल घटक आहेत हे स्पष्ट होते.

SWOT विश्लेषण कसे करावे:

वैयक्तिक SWOT विश्लेषण उपयोगात आणण्यासाठी, खाली दर्शविल्याप्रमाणे चार स्तंभांमध्ये विभाजित केलेला एक टेबल तयार करा.

पुढे, आपली सर्व बलस्थाने, कमकुवतपणा, संधी आणि धोक्यासंबंधी चार स्तंभांमधील यादी करा. स्वत:ला चार पैकी प्रत्येक क्षेत्रावरील प्रश्न विचारा. प्रामाणिकपणे उत्तर द्या कारण ते योग्य SWOT विश्लेषणासाठी खूप महत्वाचे आहे. खालील टिप्स आपल्याला हे करण्यास मदत करतील.

बलस्थाने: आपल्या सर्व सामर्थ्याची यादी करा जरी त्यातील काही सद्या निष्क्रिय असतील तरीही.

• आपण वेगळे आणि खास कसे आहात?
• नैसर्गिकरित्या आपण कश्यात चांगले आहात?
• आपल्या प्रगतीसाठी आपण  कोणत्या कौशल्यांचा उपयोग करता?
• आपल्या जन्मजात नैसर्गिक प्रतिभा कोणत्या?
• आपले नातेसंबध किंवा जवळीकता किती मजबूत आहे?
• इतर लोक आपले सामर्थ्य म्हणून आपल्यात काय पाहतात?
• आपली अशी कोणती मूल्ये आणि नैतिकता आहेत जे आपल्या मित्रांपासून वेगळे करतात?

कमकुवतपणा: हा भाग आपणास ज्या क्षेत्रात सुधारणा करावयाची आहे त्या क्षेत्राचे परीक्षण करते. आपल्या सर्व कमकुवतपणाची यादी दिलेल्या संबंधित चार स्तंभांमध्ये करा.

• आपले नकारात्मक सवयी आणि गुण कोणते आहेत?
• आपल्यातील शिक्षण किंवा प्रशिक्षणाचा कोणता भाग सुधारणा करणे गरजेचे आहे का?
• इतर लोक आपल्यातील दुर्बलता म्हणून काय पाहतात?
• आपण कोणत्या सुधारणा करू इच्छिता?
• आपल्याला सर्वात जास्त कशाची भीती वाटते किंवा कोणती गोष्ट टाळविशी वाटते?

संधीः आपल्या ध्येयांचा आणि स्वप्नांचा पाठपुरावा करण्यासाठी आपण बाह्य घटकाचा आधार घेऊ शकता.

• आपली आर्थिक स्थिती कशी आहे?
• आपल्या क्षेत्रात नवीन तंत्रज्ञान आले आहे का?
• आपल्याकडील नवीन कौशल्य किंवा गुणधर्मांची मागणी आहे का?
• आपल्या सामर्थ्याकडे पहा आणि स्वत:साठी काही संधी आहेत का?.
• आपल्या कमकुवतपणाकडे लक्ष द्या आणि स्वतःला विचारा की आपण या कमतरता दूर करण्यास संधी मिळू शकते का?

धोके: या बाह्य घटकामुळे आपल्या यशात धोके येऊ शकतात.

तुमच्या कमतरतेमुळे तुमच्या जीवनात सुधारण्याची क्षमता कमी होते का?

• आपले ध्येय साध्य करण्यात सर्वात मोठा बाह्य धोका कोणता आहे?
• कोणत्या प्रकारच्या नोकरीसाठी आपण सर्वाधिक अनुकूल आहात आणि त्यासाठी  स्पर्धा आहे का?
• आपण गाठू शकत नाही अशा कोणते नवीन व्यावसायिक मानके आहेत काय?
• नवीन तंत्रज्ञान, शिक्षण किंवा प्रमाणपत्र आवश्यकता आहे का ज्यामुळे आपली प्रगती होऊ शकेल?

एकदा का आपण प्रत्येक मॅट्रिक्समध्ये माहिती भरली की, माहितीचे विश्लेषण आणि धोरणे तयार करण्याचे दोन मार्ग आहेत; जोडणी किंवा रूपांतरण

जोडणी म्हणजे क्रियांचा अभ्यास निश्चित करण्यासाठी दोन श्रेणी जोडणे. उदाहरणार्थ, संधींशी जुळणारे सामर्थ्य दर्शवते की आक्रमक कोठे व्हावे आणि कारवाई कशी करावी. दुसरीकडे, धोक्याशी जुळणाऱ्या कमकुवतणामुळे आपण ज्या क्षेत्रांत कार्य केले पाहिजे किंवा परिस्थिति टाळण्यासाठी आणि अधिक संरक्षणात्मक असल्याचे आपल्याला कळावे अशा परिस्थितीस तोंड द्यावे लागते. नकारात्मकमध्ये सकारात्मक बदल रुपांतरीत करणे. दुसऱ्या शब्दात, आपल्या कमकुवतपणास सामर्थ्यामध्ये किंवा शक्तीमध्ये बदलणे. कौशल्य संच किंवा शिक्षण वाढवून किंवा शक्ती म्हणून कमकुवतता दर्शविण्यासाठी सर्जनशील मार्ग शोधून हे केले जाऊ शकते. एकदा वैयक्तिक स्व-विश्लेषण पूर्ण झाले की, विश्लेषणादरम्यान आपण उघडलेल्या अंतर्दृष्टींचे अनुसरण करणे महत्त्वपूर्ण आहे.

संदर्भ:
अभ्यंकर, ओक व गोळविलकर (2008). मानसशास्त्र- दक्षिण आशिया आवृत्ती. दिल्ली: पिअरसन लॉंगमन

अभ्यंकर, ओक व गोळविलकर (2014). सामान्य मानसशास्त्र. दिल्ली: पिअरसन लॉंगमन

बडगुजर, बच्छाव व शिंदे (2009). सामान्य मानसशास्त्र. पुणे: डायमंड प्रकाशन

बर्वे बी. एन. (2006). व्यक्तिमत्व सिद्धांत. नागपूर: विद्या प्रकाशन 

नाईक, शिरगावे, घास्ते व बिराजे (2013). सामान्य मानसशास्त्र. पुणे: निराली प्रकाशन

पलसाने, एम. एन. (2006). मानसशास्त्र. पुणे: कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन

Ciccarelli, S.K. and White, J.N. (2012). Psychology- south Asia edition. New Delhi: Pearson Publication  

ShivajiUniversity online SIM: Personality Development Skills, retrieved from http://www.unishivaji.ac.in/uploads/syllabus/Home/Skill%20development%20courses%202018/Personality%20development.PDF