शुक्रवार, २९ डिसेंबर, २०२३

शाश्वत विकास आणि भारत | Sustainable Development and India

 शाश्वत विकास आणि भारत

शाश्वत विकास अहवाल 2023 हा डब्लीन युनिव्हर्सिटी प्रेसद्वारे जून, 2023 मध्ये प्रकाशित झाला. ही शाश्वत विकास उद्दिष्टांच्या दिशेने सर्व सदस्य राष्ट्रांच्या प्रगतीच्या वार्षिक मूल्यांकनाची आठवी आवृत्ती आहे. या अहवालामध्ये 166 देशांचा समावेश होता त्यात भारत 112 नंबरवर आहे. आपल्या शेजारील भूतान (61), श्रीलंका (83), नेपाल (99) व बांग्लादेश (101) या देशांच्या तुलनेत खुपच मागास आहे.

संयुक्त राष्ट्र, शांतता आणि मानवतेसाठी कार्यरत जागतिक व्यासपीठाने, 2030 च्या अजेंड्याला मान्यता दिली ज्यात शाश्वत विकास ध्येये मांडलेले आहेत. सप्टेंबर 2015 मध्ये, संयुक्त राष्ट्रांच्या सर्व 193 सदस्य देशांच्या जागतिक नेत्यांनी 17 शाश्वत विकास उद्दिष्टे जागतिक लक्ष्य म्हणून मान्य केली. 2030 अजेंड्यातील ध्येये ही मानवनिर्मित सर्व संकटातून मानवी हस्तक्षेप कमी करण्याची क्षमता आहे. ही उद्दिष्टे जागतिक आव्हानांवर केंद्रित आहेत ज्यामध्ये गरिबी, उपासमार, असमानता, हवामान बदल, पर्यावरणाचा ऱ्हास, शांतता आणि न्याय यासाठी असून आपल्या चांगल्या भविष्यासाठी सामाजिक आणि आर्थिक विकास आणि पर्यावरणाच्या संरक्षणावर लक्ष केंद्रित करून तयार करण्यात आलेली आहेत. ही उद्दिष्टे व्यापक आणि परस्परावलंबी असल्याने, प्रत्येक लक्ष्याच्या दिशेने प्रगतीचे मापन करण्यासाठी अधिक कार्यक्षम बनवली आहेत.

मंगळवार, २१ नोव्हेंबर, २०२३

कायझेन: एक छोटेसे पाऊल आयुष्य बदलू शकते

 

कायझेन: एक छोटेसे पाऊल आयुष्य बदलू शकते

आज चारचाकी वाहनांच्या बाजारात टोयोटा या कंपनीला तोड नाही. ही जपानी कंपनी वर्षांनुवर्षे आपल्या उत्पादनांमुळे व विक्रीनंतरची सेवा यासाठी वाखाणली जाते. आपल्या उत्पादनांची गुणवत्ता टिकवून ठेवण्यासाठी यांनी कायझेन नावाचे तंत्र यशस्वीपणे राबविले आहे. कायझेन हा मुळत: जपानी शब्द आहे. म्हणजेच, जपानी व्यवसाय तत्त्वज्ञानातून कैझेन तत्त्वाचा उदय झाला. कायझेन शब्दाला विभाजित केल्यास दोन शब्द मिळतात. KAI शब्दाचा अर्थ ‘विकास’ आणि ZEN शब्दाचा अर्थ ‘चांगल्यासाठी’ असा होतो. Kaizen या शब्दाचा अर्थ सामान्यतः सतत सुधारणा असा होतो. तसेच KAI आणि ZEN हे दोन शब्द छोटे छोटे चांगले बदल या भावनेशी निगडित आहेत. छोटय़ा-छोटय़ा गोष्टींद्वारे मोठमोठी ध्येये गाठता येतात, हा कायझेन विचारसरणीचा मूलभूत पाया आहे. Kaizen ही जपानी संज्ञा दुसऱ्या महायुद्धानंतर प्रथम जपानमधील व्यवसाय सुधारण्यासाठी लागू करण्यात आली होती, तेव्हापासून कायझेन हे तंत्र जगातील सर्व व्यवसायांमध्ये सतत सुधारणा करण्यासाठी समाविष्ट आहे.

इकिगाई: दीर्घायुषी निरोगी आणि आनंदी जीवनाची जपानी कला

 

इकिगाई: दीर्घायुषी निरोगी आणि आनंदी जीवनाची जपानी कला

इकिगाई म्हणजे जपानी भाषेत ‘जगण्याचा अर्थ’ जी रोजच्या व्यवहारात अंमलात आणली जाते. इकिगाई हे जीवनातील एक ध्येय आहे, ज्याचा अर्थ खरा आनंद मिळविण्याचा मार्ग देखील आहे, जो प्रत्येकासाठी वेगळा आहे, असे मानले जाते. तथापि, पाश्चात्य जगात, इकिगाईचा अर्थ अधिक व्यावहारिक अंगाने घेतला जातो. असा व्यावसायिक मार्ग शोधणे जो एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीसाठी सर्वोत्तम आहे. मूळ संकल्पनेनुसार, इकिगाईचे चार भाग आहेत: तुम्हाला काय करायला आवडते; आपल्याला एखादी गोष्ट चांगली कशी करता येते हे माहित आहे; लोक कशासाठी पैसे द्यायला तयार आहात? आणि आपल्या सभोवतालच्या जगाला काय हवे आहे.

इकिगाई संकल्पनेचा उदय

इकिगाई ही संकल्पना जपानमधून आली आहे. इतिहासकारांच्या मते, "इकिगाई" हा शब्द प्रथम हेयान काळात (794-1185) आढळून आला. याबरोबर, इतिहासकारांना अनेक समान शब्द सापडले: हटरकिगाई, म्हणजे, "कामाचे मूल्य" आणि यारीगाई, म्हणजेच "जे करणे योग्य आहे". इकिगाईचा सर्वात आधुनिक संदर्भ 1996 मध्ये इंटरनेटवर दिसला, जेव्हा गॉर्डन मॅथ्यूजने इकिगाई बद्दल "What Makes Life Worth Living" नावाचे पुस्तक लिहिले. तथापि, इकिगाईची संकल्पना अलिकडे 2009 मध्ये लोकप्रिय झाली, जेव्हा डॅन ब्युटनर यांनी TED Talks परिषदेत इकिगाईबद्दल एक कथा सांगितली, त्यानंतर हे तत्वज्ञान पाश्चात्य देशांमध्ये आणि उर्वरित जगामध्ये पसरले.  

शनिवार, २३ सप्टेंबर, २०२३

मॅस्लोची गरजांची अधिश्रेणी | Maslow’s Needs of Hierarchy

 

मॅस्लोची गरजांची अधिश्रेणी (Maslow’s Needs of Hierarchy)

एखाद्या परीक्षेत यशस्वी झालेल्या प्रत्येक व्यक्तीला आपण त्याचे प्रेरणास्थान नक्की विचारतो कारण कोणत्याही यशामागे प्रेरणा अतिशय महत्त्वाचे काम करत असते. जन्मतः प्रत्येक मुलांसाठी आई ही पहिली प्रेरणादायी व्यक्ती असते. किंबहुना प्रत्येक व्यक्तीला आई हीच प्रथम प्रेरणास्थान असते. कुटुंबातील इतर व्यक्तीदेखील व्यक्तीच्या वाढ आणि विकासासाठी हातभार लावतात. त्यामुळे अनुकरण हा सहज स्वभाव बालपणात प्रेरणादायी ठरतो. अनुकरणाबरोबरच अनुकूलन देखील प्रत्येक सजीवाची गरज आहे. परिस्थितीशी मिळतेजुळते घेणे हा देखील स्वप्रेरणेचा भाग आहे. मूल शाळेत जाऊ लागले की हळूहळू मित्रमैत्रिणी, शिक्षक, आजूबाजूचा परिसर, समाज कळत नकळतपणे प्रेरणा देत असतात.

सोमवार, १८ सप्टेंबर, २०२३

गुगल प्रभाव | Google Effect

 

गुगल प्रभाव | Google Effect

समजा तुम्ही एखादे पुस्तक वाचत आहात आणि एक अपरिचित शब्द तुमच्या समोर आला आहे. या शब्दाची व्याख्या पाहण्यासाठी तुम्ही Google वर शोध घेतला. काही दिवसांनंतर, तुम्हाला हा शब्द पुन्हा दिसतो… पण तुम्हाला त्याचा अर्थ आठवत नाही. ही परिस्थिती Google इफेक्टचे वर्णन करते, जिथे माहिती ऑनलाइन सहज उपलब्ध असल्यामुळे, आपण ती मेमरीमध्ये साठवून ठेवत नाही. Google हा आपल्या दैनंदिन जीवनाचा इतका अविभाज्य भाग बनला आहे की तो 2006 मध्ये ऑक्सफर्ड इंग्रजी डिक्शनरीमध्ये क्रियापद म्हणून जोडला गेला आहे. “Google it” करणे इतके सोपे आहे, की ती माहिती मेमरीमध्ये साठवण्याऐवजी ती माहिती वारंवार ऑनलाइन पाहत राहतो.

शुक्रवार, १५ सप्टेंबर, २०२३

सायबर सुरक्षा | Cyber Security

    सायबर सुरक्षा | Cyber Security 

    Information Security Education and Awareness (ISEA) ह्या जाणीव-जागृतिविषयक कार्यक्रमाद्वारे, पौगंडावस्थेतील मुलामुलींना / विद्यार्थ्यांना ऑनलाइन सुरक्षिततेबद्दल नेहमीच माहिती व सूचना दिल्या जातात. इंटरनेट वापरण्यापूर्वी त्या पायर्‍यांचा / सूचनांचा अवलंब करावे.

1. वेब ब्राउझर वापरणे

मित्रपरिवार आणि कुटुंबाच्या संपर्कात राहण्यासाठी इंटरनेट खूपच उपयोगी आहे. अनेक विद्यार्थी बातम्या तसेच संशोधनाची माहिती मिळवण्यासाठी, पुस्तके डाऊनलोड करण्यासाठी, खरेदीसाठी, अर्ज भरण्यासाठी नेटचा वापर करतात. बॅँकिंग, बिले भरणे, विविध अर्ज भरून सादर करणे ह्यांसाठीही इंटरनेट लोकप्रिय आहे. ही ऑनलाइन कामे करण्यासाठी वेब ब्राउझर वापरावा लागतो. हे अगदी सोपे आहे परंतु ब्राउझरमध्ये तुम्हाला आणि तुमच्या कॉँप्यूटरला धोकादायक असलेल्या काही गोष्टी लपलेल्या असू शकतात, उदा. वैयक्तिक संवेदनशील माहिती उघड होणे, व्हायरस व हेरगिरी तसेच व्यापारी स्वरूपाची सॉफ्टवेअर (ह्यांना मालवेअर, स्पायवेअर, ऍडवेअर इ. नावे आहेत) कॉँप्यूटरमध्ये घुसणे इ. ह्या ऑनलाइन धोक्यांची जाणीव ठेवून ते टाळण्यासाठी योग्य ती पावले उचलणे म्हणजेच सुरक्षित ब्राउझिंग.

माहिती सुरक्षा | Information Security

 माहिती सुरक्षा | Information Security 

    इरंबू थिराई (2018) नावाचा तमिळ चित्रपट नंतर तो दि रिटर्न ऑफ अभिमन्यू नावाने हिंदीमध्ये डब झालेला चित्रपट आपणास सायबर गुन्हेगारी आणि सायबर सुरक्षा याविषयी अवगत करतो. या चित्रपटात व्हाईट डेव्हिल उर्फ सत्यमूर्ती हा एक मास्टर हॅकर आहे. प्रत्येक व्यक्तीची माहिती त्याच्या हातात असणे हे त्याचे अंतिम ध्येय साध्य करण्याच्या मार्गात असलेली अडचण म्हणजे कर्ण, भारतीय सैन्यातील मेजर, जो त्याच्या वडिलांच्या अनावश्यक कर्ज घेण्याच्या सवयीमुळे कुटुंबापासून दूर गेला होता. त्याला आपल्या बहिणीचे तिच्या प्रियकराशी लग्न करण्यासाठी  पैशांची आवश्यकता असल्याने खोट्या कागदपत्रांसह बँकेकडून कर्ज घेतो. तथापि, त्याच्या खात्यातून संपूर्ण रक्कम गायब होते आणि दृढनिश्चयी कर्ण यासाठी जबाबदार असलेल्या घोटाळेबाजांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करतो. सदर चित्रपटात अनेक प्रसंगातून आपण किती बेफिकारीने पैशांचा व्यवहार करतो, माहिती कशी असुरक्षितपणे हाताळतो आणि त्यामुळे आपणास अनेक आर्थिक समस्यांना कसे सामोरे जावे लागते याविषयी जनजागृती केलेली आहे.

शुक्रवार, १ सप्टेंबर, २०२३

भारतीय ज्ञान प्रणाली | Indian Knowledge System I इंडियन नॉलेज सिस्टम

 

भारतीय ज्ञान प्रणाली | Indian Knowledge System

केंद्रीय शिक्षण मंत्रालयाने नुकताच शालेय शिक्षणाच्या राष्ट्रीय शैक्षणिक आराखडय़ाचा मसुदा प्रसिद्ध केला असून त्यावर पालक, विद्यार्थी, शिक्षक, शिक्षणतज्ज्ञ, अभ्यासक यांच्याकडून हरकती, सूचना मागवण्यात आल्या आहेत. या आराखडय़ात ३ ते १८ वयोगटाच्या विद्यार्थ्यांच्या गरजा, अध्ययन-अध्यापन पद्धती, शैक्षणिक साहित्य, शिक्षणाचे विविध टप्पे यांचा समावेश आहे. प्राचीन भारतातील तत्त्वज्ञानाची बैठक हा विद्यार्थ्यांच्या ज्ञानाचा खरा स्रोत असल्याचे नमूद करून सहा प्रमाणांवर अभ्यासक्रमात भर देण्यात आला आहे. तसेच पंचकोश विकासाच्या माध्यमातून मुलांच्या मनोविकासालाही महत्त्व देण्यात आले आहे. देशातील समृद्ध, सांस्कृतिक वारसा आणि परंपरांच्या माध्यमातून भारतीयत्व समजून घेण्यावर, आयुर्वेद आणि योग शिकण्यावर भर देण्यात आला आहे.

बुधवार, ३० ऑगस्ट, २०२३

SOAR Analysis | SOAR विश्लेषण

 SOAR Analysis | SOAR विश्लेषण

SOAR Analysis हे एक स्व-विश्लेषण तंत्र असून ते आपल्या विद्यमान सामर्थ्यावर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी आणि भविष्यकालीन उद्दिष्टांसाठी नवी दृष्टी विकसित करण्यासाठी वापरू शकतो. हे मुळात एक धोरणात्मक नियोजन करण्याचे साधन आहे ज्याद्वारे आपण आपल्या महत्वाकांक्षा सुस्पष्ट करू शकतो.

SOAR विश्लेषण हे प्रामुख्याने आपण कोण आहोत आणि भविष्यात आपण स्वतःला कुठे पाहतो आणि इतरांबरोबर कसे काम करत आहात हे समजून घेण्यास मदत करते. आपण SWOT विश्लेषण बद्दलचा लेख वाचला असाल तर त्याच्याशी हे साम्य असेल. SWOT विश्लेषण हे आपल्या व्यक्तिमत्व विकासाच्या अनुषंगाने महत्त्वाचे आहे तर SOAR विश्लेषण हे व्यक्तिमत्वाबरोबरच ध्येय धोरणे निश्चितीसाठी आवश्यक आहे. आपण हे लक्षात  ठेवावे की आपल्या विचारांची किंवा धोरणात्मक प्रक्रियेची कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी ही सर्व फ्रेमवर्क आहेत. म्हणूनच, या सर्वांचे अगदी नवीन तंत्रात विलीन करून दुसरी रचना शोधणे देखील शक्य आहे. जर आपला विश्वास असेल तरच त्यांना मर्यादा आहे अन्यथा आपल्या महत्वाकांक्षेला आकाश ठेंगणे असते. आपण SOAR विश्लेषणाच्या घटकांचे एक-एक करून परिक्षण करणार आहोत आणि प्रत्येक शीर्षकाच्या खाली SOAR विश्लेषण प्रश्न सापडतील.

सोमवार, २१ ऑगस्ट, २०२३

सॉफ्ट स्किल्स: नातेसंबंध हाताळण्याची कौशल्ये | Soft Skills for managing relationships

 

सॉफ्ट स्किल्स: नातेसंबंध हाताळण्याची कौशल्ये | Soft Skills for managing relationships 

आज आपणास कोणत्याही क्षेत्रात यश संपादन करायचे असेल मग ते नोकरी असो किंवा व्यवसाय तर आपल्या अंगी सॉफ्ट स्किल्स आणि हार्ड स्किल्स अशी दोन अंत्यत महत्त्वाची कौशल्ये आवश्यक आहेत. हार्ड कौशल्ये ही आपण आपल्या शैक्षणिक जीवनात मिळविलेल्या सगळ्या पदव्या किंवा गुणपत्रिका होत. हार्ड कौशल्ये, ज्यांना तांत्रिक कौशल्ये देखील म्हणतात जी नोकरीशी निगडीत असतात, जी प्रत्येक कामाच्या स्वरूपावरून आवश्यक पात्रता असते. दुसऱ्या शब्दांत, प्रत्येक कंपनीतील प्रत्येक पदासाठी एक अद्वितीय हार्ड कौशल्यांची सूची असते. उदाहरणार्थ, एका अकाउंटंटला बँक स्टेटमेंट्सची जुळवाजुळव कशी करावी हे माहित असणे आवश्यक आहे, तर ते शिक्षकास अनावश्यक आहे. त्याच वेळी, शिक्षकासाठी त्यांच्या अनुभवाची पातळी काहीही असो, शिकवित असलेल्या विषयातील आशय समृद्धी महत्त्वाची असते, परंतु इन्कम टक्स रिटर्न भरणे हे एक कौशल्य आहे जे सहसा शिक्षकासाठी आवश्यक नसते. म्हणजेच ज्या त्या कामासाठी मुलभूत ज्ञान आणि कौशल्ये अभ्यासक्रमातून आत्मसात केलेले असतात त्यास हार्ड स्किल्स किंवा तांत्रिक कौशल्ये म्हणतात. तांत्रिक कौशल्ये ही प्रशिक्षण, शिक्षण आणि सराव याद्वारे मिळवलेली आणि मापन करता येणारी कौशल्ये होत. यामध्ये आपले कार्य किती कौशल्याने केल्या जाते हे ठरविले जाते. विशिष्ट क्षेत्राशी निगडीत आवश्यक क्षमता असतात ज्यांना आपण साधारण कौशल्ये अथवा व्यवहारिक कौशल्य देखील म्हणू शकतो.

व्यक्तिमत्त्व प्रकार आणि विकास | Personality Development

 

व्यक्तिमत्त्व प्रकार आणि विकास

किशोरवयीन आकाश हा मित्र आणि नातेवाईक यांच्या कोणत्याही कार्यक्रमात नेहमी पुढे असायचा. कोणतही नियोजन असो वा कार्यक्रम असेल तर आपलं म्हणणं निर्भीडपणे मांडायचा. त्याचा स्वभाव अगदी मनमोकळा आणि लाघवी होता. आकाश बरोबर असला की, सगळे मित्र निश्चिंत असत, नातेवाईकांतही तो धीट म्हणून ओळखला जायचा. जसजसा तो मोठा होत गेला तसा तो कॉलेजमध्ये आणि नंतर नोकरीच्या ठिकाणीही विविध गोष्टींवर चर्चा करताना निर्भीडपणे बोलायचा. सगळ्यांमध्ये मिसळणं त्याला आवडायचं. आपलंही व्यक्तिमत्त्व आकाश सारखं असाव असं इतरांना वाटत असते.

नम्रता ही अतिशय गोड मुलगी, नृत्य आणि मानसशास्त्र या दोन्हींचं शिक्षण घेऊन नृत्याचे शिकवणी घेते. मात्र तिला स्वत:ला समुपदेशक म्हणून काम करता येत नाही. खूपच कमी बोलते, त्यामुळे ती बोलण्यापेक्षा लेखन करते. लोकांत फारशी मिसळत नाही, सणसमारंभात जाणे तिला संकोचित वाटते. एकटं राहायला तिला आवडतं. मनन-चिंतन करणं, नवनवीन विषयाचं वाचन करणं तिला मनापासून आवडतं. मात्र तिच्या या एकलकोंड्या स्वभावाची घरच्यांना चिंता वाटत आहे.

आकाश हा बहिर्मुख किंवा एक्स्ट्रोव्हर्ट व्यक्तिमत्त्व प्रकारात मोडतो तर नम्रता ही अंतर्मुख किंवा इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तिमत्त्वाची आहे. बहिर्मुख व्यक्ती सर्वांना हव्याहव्याशा वाटतात तर अंतर्मुख व्यक्तींबद्दल लोक फारसे उत्सुक नसतात. अंतर्मुखता आणि बहिर्मुखता या संज्ञा कार्ल युंग यांनी मानसशास्त्रात आणल्या. पण मुळात व्यक्तिमत्त्व म्हणजे काय आणि व्यक्तिमत्त्वासंबंधी समज-गैरसमज दूर होण्यासाठी शास्त्रीय माहिती जाणून घेऊ या.

शनिवार, २९ जुलै, २०२३

बायस्टँडर / प्रेक्षक प्रभाव | Bystander Effect

 

लोक बघ्याच्या भूमिकेत का असतात?

रविवार 28 मे, 2023 रात्री नऊच्या आसपास एक मुलगा दिल्लीच्या शाहबाद डेअरीजवळ रस्त्यावर उभा होता. अनेक लोक रस्त्यावरून ये-जा करत होते. साक्षी तयार होऊन मित्राच्या मुलाच्या वाढदिवसाच्या पार्टीला उपस्थित राहण्यासाठी बाहेर पडते. तेव्हा रस्त्यावर उभा असलेला तो मुलगा साक्षीला थांबवतो. त्यानंतर त्याने एका हाताने साक्षीला पकडून दुसऱ्या हातात चाकूने हल्ला करतो. साक्षी भिंतीजवळ पडून स्वतःला वाचवण्याचा प्रयत्न करते. तो मुलगा पुढील दोन मिनिटात साक्षीवर चाकूने 40 हून अधिक हल्ले करतो. साक्षी रस्त्यावर पडल्यावर तो मुलगा शेजारी पडलेल्या एका मोठ्या दगडाने तिच्यावर 6 वेळा हल्ला करतो. त्यानंतर तो साक्षीला लाथ मारून तिथून निघून जातो. या दरम्यान विविध वयोगटातील किमान 17 लोक तेथून जातात. त्यांच्यामध्ये काही महिला होत्या, परंतु त्यापैकी कोणीही त्या मुलीला वाचवण्याचा प्रयत्न केला नाही. फक्त सुरुवातीला एक मुलगा वाचवण्याचा प्रयत्न करतो, पण नंतर तोही निघून जातो. सुमारे अर्धा तास साक्षीचा मृतदेह रस्त्यावर पडून होता.

काही दिवसानंतर पुण्यातही अशीच घटना दिसून आली. वर्दळीचे ठिकाण अशी ओळख असलेल्या सदाशिव पेठेतील एका रस्त्यावर एका तरुणाने तरुणीवर कोयत्याने हल्ला केला. कोयत्याचा वार लागल्यामुळे जखमी झालेली तरुणी पळत सुटली. तरुणी धावत असल्याचे बघून तिचा पाठलाग करून तो तरुण वारंवार कोयत्याने वार करण्याचा प्रयत्न करू लागला. सुरुवातीला अनेकांनी बघ्याची भूमिका घेतली होती. पण एका तरुणाने हल्लेखोराच्या हातातील कोयता हिसकावला म्हणून मुलगी वाचली नाही तर भलतेच घडले असते. अशीच एक घटना पुन्हा पुण्यातील उच्चभ्रू समजल्या जाणाऱ्या कोरेगाव पार्क या ठिकाणी संध्याकाळी सातच्या सुमारास बर्निग घाट परिसरात घडली. तेथेही लोक केवळ बघ्याची भूमिकेत होते. लोक असे का वागतात? बहुसंख्य लोक मदत न करता घटना मोबाईलमध्ये व्हिडीओ करण्यात का गुंतलेले होते? लोकांचे नैतिक वर्तन असे का असते? शेवटी असाही प्रश्न उपस्थित होतो की, माणुसकी संपत चालली आहे का? की यामागे मानसशास्त्रीय काही कारण असू शकते. यास बायस्टँडर प्रभाव म्हणजे प्रेक्षक प्रभाव असे म्हणतात.

शनिवार, ८ जुलै, २०२३

माइंडफुलनेस: सजगपणे जगण्याची क्षमता | Mindfulness

 

माइंडफुलनेस: सजगपणे जगण्याची क्षमता | Mindfulness

एका शहरात सागर आणि प्रीती कुटुंबापासून दूर दोघेच रहात होते. त्यांना पाच वर्षाचा रोहन नावाचा मुलगा होता. दोघेही कामावर जात असल्याने तो गुंतून राहावा म्हणून त्याला मोबाईल दिलेला होता. रोहन कोणतीही गोष्ट करायची असेल तर मोबाईलशिवाय करू शकत नव्हता. प्रत्येक गोष्टीसाठी त्याला मोबाईल लागायचा, जेवण करताना तर पहिली अटच ती असायची. त्याचे आई-वडील सांगतात की मोबाईल दिल्याशिवाय तो जेवतच नाही.........

आज जवळपास सर्वच घरात वरील प्रसंग घडताना दिसत असेल. मुले काय खात आहेत, पीत आहेत याचे भानच राहिलेले नाही. हे भान किंवा अस्तित्वाची जाणीव असणे म्हणजे काय तर माइंडफुलनेस किंवा सजगता होय. आपण माइंडफुलनेस ही एक मूलभूत मानवी क्षमता म्हणू शकतो,  मानवाला कोणत्याही प्रसंगी पूर्णपणे सचेतन राहण्याची, जागरूक राहण्याची, मन शांत ठेवून सारासार विचार करण्याची, आपण कोठे आहोत आणि आपण नेमकं काय करीत आहोत याची निष्पक्षपणे जाणीव असणे होय.

थोडक्यात सांगायचे झाले तर माइंडफुलनेस म्हणजे सद्य स्थितीत जगणे होय, दोन श्वासामधील जगणं होय. काही लोक आपल्या भूतकाळात जगतात, तर काही लोक आपल्या भविष्यकाळात विहार करत असतात. परंतु आपल्याला जर आनंदी राहायचे असेल तर आपण वर्तमानात जगले पाहिजे आणि सद्य स्थितीतला क्षण जगता आला पाहिजे. आपणास जर कायमस्वरूपी आनंदी राहायचे असेल तर आपण माइंडफुलनेसच्या मदतीने आनंदी राहू शकतो. काही लोकांचा स्वभावच असा असतो की, ते तुरूंगामध्ये जरी असले तरी तिथे आनंदी असतात आणि काहींचा स्वभाव असा असतो की त्यांना राज महालात जरी ठेवले तरी ते कायम दुखी असतात.

माइंडफुलनेस हा नेहमी आनंदी राहण्याचा एक राजमार्ग आहे. आपण विचार करत असाल की हे काय आणि कसे असते? खरं तर माइंडफुलनेस ही एक अशी पद्धत आहे, ज्याद्वारे आपण आपल्या आत, आपल्या आजूबाजूला घडणाऱ्या घटना किंवा परिस्थितींबद्दल जागरूकता निर्माण करतो. हे एक प्रकारचे ध्यानच आहे, फरक एवढाच आहे की, एका विशिष्ट वेळी स्वतंत्रपणे लक्ष केंद्रित करण्याचा प्रयत्न करण्याऐवजी, माइंडफुलनेसमध्ये, आपण आपले लक्ष त्या क्षणावर केंद्रित केले पाहिजे, आपण जिथे आहोत, त्याच स्थितीत तो क्षण अनुभवणे आणि जगणे आवश्यक आहे.

असे मानले जाते की माइंडफुलनेस तंत्राच्या नियमित सरावाने आपण आनंदी राहू शकतो. वास्तविक, याद्वारे आपण वर्तमान क्षणाशी जोडतो आणि परिस्थिती आहे तशी स्वीकारतो. आपण परिस्थिती बदलू शकत नाही पण आपण आपली प्रतिक्रिया नक्कीच बदलू शकतो आणि परिस्थितीकडे बघण्याचा आपला दृष्टिकोनही बदलू शकतो. यामुळे आपण हळूहळू प्रत्येक परिस्थिती स्वीकारायला आणि त्यात आनंदी राहायला शिकतो. कारण आपण त्याची निवड केलेली असते “मी आनंदी आहे कारण मी आनंदी राहण्याची निवड केलेली आहे”.

सोमवार, ५ जून, २०२३

परख: मूल्यमापनाची नवी दिशा | PARAKH

 

परख: मूल्यमापनाची नवी दिशा | PARAKH

विद्यार्थ्यांच्या शालेय जीवनात मूल्यांकन आणि मूल्यमापन महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात कारण ते विद्यार्थ्यांच्या शिकण्यातील प्रगती, प्रत्यक्ष अनुभूती आणि एकूण शाळेच्या कामगिरीबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करतात. तसेच मूल्यमापन शिक्षकांना विद्यार्थ्यांचे ज्ञान, कौशल्ये, सामर्थ्य आणि सुधारण्यायोग्य क्षेत्रांवरील माहिती गोळा करण्यात मदत करतात. ही माहिती शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या वैयक्तिक गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम बनविते. विद्यार्थी काय शिकले आहेत आणि त्यांना कुठे संघर्ष करावा लागत आहे हे समजून घेऊन, शिक्षक शिकवण्यातील धोरण, हस्तक्षेप आणि भिन्न अध्यापन पद्धतींबद्दल महत्त्वपूर्ण निर्णय घेऊ शकतात.

नियमित मुल्यांकनामुळे शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीवर वेळोवेळी लक्ष ठेवता येते. विविध अंतराने शिकण्याच्या परिणामांचे मापन करून, शिक्षक कच्चे दुवे ओळखू शकतात, प्रगतीचा मागोवा घेऊ शकतात आणि संभाव्य उद्दिष्टाशी निगडीत तफावत किंवा आव्हाने लवकर ओळखू शकतात. तसेच मूल्यांकन विविध विषय आणि कौशल्यांमधील विद्यार्थ्यांच्या सामर्थ्य आणि कमकुवतपणाबद्दल अंतर्दृष्टी प्रदान करते. ही माहिती अशी क्षेत्रे ओळखण्यात मदत करतात की विद्यार्थी कोठे उत्कृष्ट कामगिरी करत आहेत आणि कोठे त्यांना अतिरिक्त समर्थन किंवा लक्ष केंद्रित करण्याची आवश्यकता असू शकते. मूल्यमापनामुळे विद्यार्थ्यांच्या यशाचे पुरावे मिळतात ज्यामुळे शाळा, अधिकारी आणि धोरणकर्त्यांना निश्चित केलेल्या शिक्षणाच्या गुणवत्तेचे मूल्यांकन करण्यात मदत होते. ही माहिती अभ्यासक्रम सुधारणा, संसाधन साधनांचे वाटप आणि व्यावसायिक विकास उपक्रमांबाबत निर्णय घेण्यास मार्गदर्शन करू शकते.

शुक्रवार, २ जून, २०२३

बोधनिक विसंवाद | Cognitive Distortions

 बोधनिक विसंवाद | Cognitive Distortions

 आपल्या जीवनात विचार फार महत्त्वाचे असतात. निसर्गाने आपणास विचारशक्ती अगदी मुक्त हाताने बहाल केलेली आहे. निसर्गातील इतर कोणत्याही प्राण्यापेक्षा विचार करण्याची अथवा विचारांची देवाण-घेवाण करण्याची शक्ती आपल्याकडे खूपच अधिक आहे. कोणत्याही विचारांचा आपल्या जीवनातील अनुभवावर प्रभाव पडत असतो; कारण मनात सतत विचार चालू असतात. मानसशास्त्रानुसार आपल्या डोक्यात दिवसभरात अंदाजे सहा हजार विचार येतात. या विचारांपैकी काही विचार आपण जाणिवपूर्वक करत असतो तर काही विचार आपल्या दृष्टिकोन, संस्कार आणि सवयीमुळे निर्माण होतात. मात्र आपण चांगले किंवा वाईट कोणतेही विचार केले तरी त्या विचारांचा आपल्या जीवनावर परिणाम हा होतोच! जर आपण सकारात्मक विचार केला तर जीवनात सकारात्मक बदल घडतात आणि चुकीचे किंवा नकारात्मक विचार केल्यास त्याप्रमाणे बदल घडतात.   

थोडक्यात आपण एखाद्यावेळी काही काम करत नसलो, अगदी रिकामे जरी बसलेले असलो तरीही आपल्या मनात विचार सुरूच असतात. आपले मन हे निरंतर विचार करणारे रेडिओ स्टेशन आहे, त्यामध्ये एक विचार संपण्यापूर्वी दुसऱ्या विचाराने जागा घेतलेली असते (झेन गुरु थिक नाट हान : Silence: The Power of Quiet in a World Full of Noise). अगदी सकाळी उठल्यापासून रात्री गाढ झोपेपर्यंत माणूस सतत विचार करत असतो. एखादे काम करत असतानादेखील मेंदुमध्ये खोलवर कुठेतरी सतत विचार सुरू असतात. जर आपण सतत विचारच करत असू तर आपण नेहमी आपल्या विचारांच्या संगतीमध्ये जगत असतो असे म्हणावे लागेल. शिवाय विचारांप्रमाणे आपले जीवन घडत असेल तर आपण विचार करताना सतत सावध असणे फार गरजेचे असते. वाईट, नकारात्मक विचार जीवनाला चुकीची कलाटणी देतात तर सकारात्मक विचार आपणास जीवनात यशाच्या शिखरावर घेऊन जातात. नकारात्मक विचारापासून सकारात्मक विचाराकडे जाणारा प्रवास नक्की असतो तरी कसा? कोणत्या पद्धतीने आपण सकारात्मक विचार करू शकतो? खरंच सकारात्मक विचार आपले जीवन बदलून टाकतात का? या सर्व प्रश्नाची उत्तरे आपणास बोधनिक वर्तनात्मक उपचार (CBT) पद्धतीमध्ये पद्धतशीरपणे पाहायला मिळतात. तत्पपुर्वी आपण बोधनिक विसंवाद म्हणजे काय? आणि त्याचा आपल्या जीवनावर कसा परिणाम होतो हे पाहूया.

शुक्रवार, ७ एप्रिल, २०२३

हॅविंगहर्स्ट वैकासिक कार्ये | Havighurst’s Developmental Task Theory

 

हॅविंगहर्स्ट वैकासिक कार्ये | Havighurst’s Developmental Task Theory

ओबामा 55 व्या वर्षी निवृत्त झाले, ट्रम्प यांनी 70 व्या वर्षी आणि बायडेन यांनी तर 80 व्या वर्षी त्यांच्या करिअरची सुरुवात केली. सिडनी पर्थपेक्षा 3 तास पुढे आहे, पण त्यामुळे पर्थची गती कमी होत नाही. कोणीतरी वयाच्या 22 व्या वर्षी पदवी प्राप्त केली, परंतु चांगली नोकरी मिळवण्यापूर्वी 5 वर्षे वाट पहावी लागली. कोणी 25 व्या वर्षी CEO झाला आणि 50 व्या वर्षी मरण पावला. तर कोणी 50 व्या वर्षी CEO झाला आणि 90 वर्षे जगला. कोणीतरी अजूनही अविवाहित आहे, तर कोणी लग्न केले आहे. ही यादी न संपणारी आहे .............

या जगात प्रत्येकजण आपापल्या टाइम झोनवर आधारित कार्यरत आहे. आपल्या आजूबाजूचे काही लोक आपल्या पुढे आहेत तर काही आपल्या मागे आहेत असे वाटू शकते. पण प्रत्येकजण आपापल्या परीने, आपापल्या काळात धावत असतो.

सध्या आपल्या आयुष्यातील सर्वात महत्वाची कार्ये कोणती आहेत? आपण साफसफाई करणे किंवा बिल भरणे यासारख्या छोट्या गोष्टींबद्दल बोलत नाही. तर आपल्या सर्वांगीण विकासातील सर्वात मोठ्या उद्दिष्टांबद्दल बोलत आहे. हॅविंगहर्स्ट यांच्या वैकासिक कार्य सिद्धांतानुसार, आपले वय ही मोठी भूमिका बजावते.

कोण आहेत हे हॅविंगहर्स्ट?

मंगळवार, ४ एप्रिल, २०२३

आत्मनिर्भर आणि स्व-मदत पुस्तके आणि व्हिडीओ यांचे वास्तव | Fact of Self-help books and videos

 

आत्मनिर्भर आणि स्व-मदत पुस्तके आणि व्हिडीओ | Self-help books and videos

गौतम बुद्ध एकदा देशाटन करत एका नदीच्या काठी थांबले. तेथे जीवनातील विविध पैलूंवर दररोज बुद्ध धम्मदेसना देण्यास सुरुवात केली, लोकांना बोधकथा सांगत होते. ते ऐकण्यासाठी दुर्गम भागातील दूरदूरवरुन लोक येवू लागले. बुद्धांच्या धम्मदेसनांमध्ये एक प्रकारचा जिवंतपणा होता, तत्त्वज्ञान होते आणि त्या धम्मदेसनांमध्ये जीवनाचे सार लपलेले होते. असे म्हणतात की त्यांच्या वाणीने श्रावक मंत्रमुग्ध व्हायचे. जवळच्या गावातून एक श्रावक दररोज येत होता. तो मन एकाग्र करून धम्मदेसनांमध्ये सहभागी होत असे. हा दिनक्रम पूर्ण महिना सुरू राहिला. पण इतका वेळ लोटल्यानंतरही त्याला स्वत:मध्ये कोणताही बदल दिसला नाही, त्यामुळे तो खूप अस्वस्थ झाला.

बुधवार, २९ मार्च, २०२३

ChatGPT: अस्सल कृत्रिम बुद्धिमत्ता

 

ChatGPT: अस्सल कृत्रिम बुद्धिमत्ता

तुमच्यासाठी कोणीतरी तुमच्या ऑफिसचे काम करावे असे तुम्हाला वाटते का? आकडेमोड करणे किंवा गणिताची समस्या तुमच्यासाठी कोणीतरी सोडवण्याची गरज आहे का? आज तुम्ही कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या मदतीने या आणि अशा अनेक गोष्टी साध्य करू शकता. जर तुम्हाला देशाची आणि जगाची अद्ययावत माहिती ठेवण्यात रस असेल, तर आपणास चॅट जीपीटी (ChatGPT) मदत करू शकेल. हे एक कृत्रिम बुद्धिमत्ता साधन आहे. ज्याला सद्यस्थितीत दुसरे गुगल मानले जात आहे. तरुण आणि तांत्रिक क्षेत्रातील जाणकार आजकाल सोशल साईट्सवर यावर सतत चर्चा करताना पहात असाल.

दरवर्षी विज्ञान आणि तंत्रज्ञानात नवनवीन प्रगती होत आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) ही आजपर्यंतची सर्वात मोठी प्रगती आहे. आजचे विश्व हे प्रोग्रामिंगचे आहे जे अनेक कार्ये स्वयंचलित करण्यास आणि सर्व क्षेत्रातील आव्हाने सोडविण्यास सक्षम आहे. याचा अर्थ आपण वापरत असलेली अनेक उपकरणामध्ये वाढत्या जटिल अल्गोरिदमचे वर्चस्व असणार आहेत जे आपले जीवन (वरवर पाहता) सुखकर बनविण्यास सक्षम आहेत. अलिकडच्या काही महिन्यांत, आणखी एक अत्याधुनिक सुविधा उदयास आलेली आहे, ज्याची चर्चा अलिकडे खुपच अधिक आहे ते म्हणजे ChatGPT. हा शब्द स्वतःच सूचित करतो, हा एक चॅटबॉट आहे जो मानवांशी संवाद आणि आंतरक्रिया साधण्यास तरबेज आहे. हे जटिल प्रश्नांना प्रतिसाद देते आणि मजकूर लिहिण्यापासून ते विनंतीवरून प्रोग्रामिंगपर्यंत सर्व काही पार पाडण्यास सक्षम आहे. खरंच, त्याची ही ही गुणवैशिष्टे अंतहीन आहेत आणि त्यामुळे याने सद्या अर्धे जग अवाक केले आहे.

या संसाधनाचे आधीच हजारो वापरकर्ते आहेत. शिवाय, अनेक तंत्रज्ञान कंपन्यांनी त्याच्या विकासासाठी लाखो डॉलर्सची गुंतवणूक केली आहे. तथापि, ते दिसते तितकेच आकर्षक आहे का? सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, यामुळे आपले जीवन कसे बदलेल?

ChatGPT म्हणजे काय?

ChatGPT ची निर्मिती OpenAI कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रयोगशाळेने केली आहे. हे जनरेटिव्ह प्री ट्रेन ट्रान्सफॉर्मर लँग्वेज मॉडेल आहे. जे सर्च बॉक्समध्ये लिहिलेले शब्द समजून घेऊन लेख, तक्ता, बातम्या, कविता अशा फॉरमॅटमध्ये प्रतिसाद देऊ शकते. हे संवाद गतिशीलता आणि संभाषणात्मक परस्परसंवादात माहिर आहे.

हे एक असे साधन आहे जे अनंत मजकूरानी प्रशिक्षित केले गेलेले आहे. हे वास्तववादी आणि उपयुक्त दोन्ही असल्याने वापरकर्त्यांना त्याच्याशी संभाषण करणे सोपे होते. याचा मुख्य उद्देश वापरकर्त्यास कोणत्याही वेळी आवश्यक असलेली सर्व माहिती प्रदान करणे हा आहे. याव्यतिरिक्त, ते कोणत्याही डेटाचे तपशीलवार वर्णन करण्यास सक्षम आहे. म्हणून, ते Google ला सर्वात मोठे आव्हान आहे.

एलोन मस्कने स्थापन केलेले हे तंत्रज्ञान आपले जीवन सुकर करण्याचे वचन देते. हे गणिताच्या समस्या सोडवू शकते, प्रोग्राम तयार करू शकते आणि प्रोग्रामिंग कोड विकसित करू शकते, कोणत्याही प्रकारचे मजकूर लिहू शकते आणि आपणास कोणत्याही क्षेत्रात किंवा विषयात मार्गदर्शन करू शकते. ही एक उच्चतम नवकल्पना आहे जी आशा आणि भीती दोन्ही भावना निर्माण करते.

ChatGPT चा विकास

ChatGPT हे ओपन एआयने विकसित केलेले नचरल लैंग्वेज प्रोसेसिंग मॉडेल आहे. हे पहिल्यांदा 2018 मध्ये एक संशोधन म्हणून प्रकाशित झाले होते. हे प्रश्नोत्तरे, भाषांतर आणि परिच्छेद निर्मिती इत्यादीसाठी तयार केले गेले होते. सॅम ऑल्टमन आणि एलोन मस्क यांनी 2015 मध्ये याची सुरुवात केली. एलोन मस्कने सुरुवातीच्या काळातच हा प्रकल्प सोडला होता. त्यानंतर मायक्रोसॉफ्टने यात गुंतवणूक केली आणि 30 नोव्हेंबर 2022 रोजी प्रोटोटाइप म्हणून लाँच करण्यात आले होते आणि आतापर्यंत त्याला प्रचंड यश मिळाले आहे. कारण लाँच केलेल्या पहिल्या 5 दिवसातच 10 लाख लोक यास जॉईन झाले होते. कारण 10 लाख लोक यास जॉईन होण्यासाठी Netflix ला 41 महिने, Facebook ला 10 महिने आणि Instagram ला 2.5 महिने इतका कालावधी लागला होता. यावरून लक्षात येईल हे किती प्रभावशाली असू शकेल.

सकारात्मक बाजू

या नवीन तांत्रिक संसाधनाची कृत्रिम बुद्धिमत्ता चांगली आहे आणि ती इष्टतम संभाषण करू शकते. जर वापरकर्त्याच्या शंका आणि प्रश्न मुद्देसुद असतील तर उत्तरे अचूक, तपशीलवार आणि उपयुक्त मिळतील.

काही वर्षांपूर्वी, या प्रकारचे चॅटबॉट्स इंटरनेटवर काय प्रक्रिया करत आहेत हे पाहीले असेल तर आपणस प्रत्यय आला असेल की त्यामुळे वर्णद्वेषी आणि आक्षेपार्ह प्रतिसाद मिळणे सामान्य होते. तथापि, ChatGPT अगदी अनैतिक प्रश्न नाकारण्यास सक्षम आहे. इतकेच काय, तो स्वतःच्या चुका मान्य करण्यासही सक्षम आहे. म्हणून, ते एक अत्याधुनिक मेटाकॉग्निशन सादर करते.

आणखी एक उल्लेखनीय बाब म्हणजे ते विचारलेल्या प्रश्नांचे परीक्षण आणि विश्लेषण करते. म्हणून, विचारलेले प्रश्न एकमेकांशी संबंधित असल्यास, उत्तरे कशी संश्लेषित करायची आणि त्याची पुनरावृत्ती होऊ नये म्हणून वेग कसा वाढवायचा हे त्याला माहित आहे. निःसंशयपणे, हे उत्कृष्ट स्व-विश्लेषण आणि मेटा-विश्लेषण क्षमता असलेले विश्लेषणात्मक तंत्रज्ञान आहे.

ChatGPT किती विश्वसनीय?

ज्यांनी हे नवीन तंत्रज्ञान वापरले आहे ते दावा करतात की ही एक विलक्षण नवकल्पना आहे. ChatGPT विकसक म्हणतात की, ते अद्याप बाल्यावस्थेत आहे, हे तथ्य विकसकांनी ओळखले आहे. जरी ते मेटा-अनुमान करू शकत असले तरीही काही मर्यादा आहेत ज्यांचा त्यांना विचार करणे आवश्यक आहे.

1. जेव्हा त्याला माहित नसते तेव्हा ते स्वतः तयार करते

जेव्हा या प्रकारच्या तंत्रज्ञानाचा प्रथम उदय होतो, तेव्हा ते सहसा प्रत्येक संभाव्य मार्गाने चाचणीसाठी ठेवले जातात. विश्लेषक आणि विकसकांना त्यांचे अल्गोरिदम कसे तपासायचे हे माहित आहेत. ChatGPT सह त्यांच्या लक्षात आलेली एक गोष्ट म्हणजे जेव्हा ते प्रश्न सोडवू शकत नाही तेव्हा ते कल्पक होते आणि त्यामुळे त्याचा वेग मंदावतो. वर म्हटल्याप्रमाणे, ते आपल्या चुका मान्य करते. तथापि, उत्तरे देण्यासाठी हे प्रोग्राम केलेले आहे आणि जेव्हा हे शक्य नसते आणि ते अडकते तेव्हा ते उत्तरे शोधून काढते.

2. केवळ 2021 पर्यंतची माहिती देऊ शकते

ही कृत्रिम बुद्धिमत्ता 2021 पर्यंतच्या वर्षांमध्ये प्रशिक्षित करण्यात आलेली आहे. त्यामुळे, त्या तारखेनंतरच्या इव्हेंट किंवा सेलिब्रिटींबद्दल माहिती देऊ शकत नाही. आपण विचारलेल्या प्रश्नांना 2021 पर्यंतचेच संदर्भ देते.

3. हे अल्गोरिदमिक पूर्वग्रह सादर करते

ऑक्सफर्ड विद्यापीठाने (यूके) आर्टिफिशियल इंटेलिजन्समधील अल्गोरिदमिक पूर्वग्रहाच्या व्याप्तीवर एक अभ्यास केला. काही पद्धतशीर त्रुटींबाबत त्या दुरुस्त करण्याची गरज त्यांनी नमूद केली. यामध्ये संगणकाद्वारे ऑफर केलेली माहिती समाविष्ट असते जी सामाजिक गटाला विशेषाधिकार देते. उदाहरणार्थ पांढरे लोक किंवा पुरुष लोकसंख्या.

उदाहरणार्थ, 2018 चा विश्वचषक कोणी जिंकला असे विचारले तर ते सॉकर आणि पुरुष संघांबद्दल विचारले जात आहे असे गृहीत धरते.

4. याक्षणी, Google अधिक प्रभावशाली आहे का?

साहजिकच, आपण वेळ द्यायलाच हवा पण, आजपर्यंत, Google मॅट्रिक्स अधिक विश्वासार्ह आणि प्रभावी होते. खरंच, हे अजूनही सर्वात प्रभावी शोध इंजिन आहे आणि सर्वाधिक वापरले जात आहे. तथापि, ChatGPT फक्त थोड्या काळासाठी आपल्यासोबत आहे.

5. ChatGPT च्या मर्यादा

हे लर्निंग मॉडेलसारखे आहे, ते केवळ त्यात डेटा फीड केलेल्या माहितीच्या आधारेच किंवा त्यावर प्रशिक्षित केलेला डेटा प्रतिसाद म्हणून देऊ शकते. प्रशिक्षित डेटामध्ये पूर्वग्रह असल्यास, ते संबंधित प्रश्नाच्या उत्तरात देखील दर्शविले जाऊ शकतात. म्हणूनच त्याला मानवी मेंदूइतकी समज नसते. जर तुम्ही ते वापरत असाल तर संबंधित सामग्री खात्री करूनच वापरा.

भविष्यात काय असेल?

हे स्पष्ट आहे की आपण एका महान जागृत चेतनेच्या, कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या प्रवाहात सामील झालेलो आहोत. मोठ्या प्रमाणावर माहिती देऊन हे तंत्रज्ञान वर्षानुवर्षे प्रशिक्षित केले जाते. त्यामुळे, ते उत्तरे देण्यासाठी, कार्ये पूर्ण करण्यासाठी आणि आपणास आवश्यक असलेली मदत प्रदान करण्यासाठी सज्ज असलेले प्रचंड मेंदू बनतात.

तथापि, ते आधीच आपल्या जीवनाचा भाग बनले असले तरी, ते लवकरच अनेक नोकऱ्या स्वयंचलित करतील आणि आपल्यासाठी निर्णय घेण्यास सुरुवात करतील. या कारणास्तव, अजूनही नैतिक समस्या आहेत ज्यांचे निराकरण करणे आवश्यक आहे. तंत्रज्ञानासाठी कार्ये आणि प्रक्रिया पुनर्स्थापित करणे कायदेशीर आहे की नाही यावर विचार करणे देखील योग्य आहे, जे आतापर्यंत मानवांचे एकमेव डोमेन होते.

Chatgpt च्या सुधारणा काय असतील? या प्रश्नाला Chatgpt ने दिलेला प्रतिसाद:

AI भाषा मॉडेल म्हणून, माझा विकास आणि भविष्य तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीवर आणि संशोधन समुदायाच्या दिशा यावर अवलंबून असेल. माझ्यासारख्या भाषा मॉडेलसाठी सुधारणा आणि विकासाच्या काही संभाव्य क्षेत्रांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

  • एन्हांस्ड नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसिंग (NLP): NLP मधील सतत संशोधन आणि प्रगतीमुळे, मी नैसर्गिक भाषेतील मजकूर समजण्यास आणि तयार करण्यात आणखी सक्षम होऊ शकेन.
  • मल्टिमोडल अंडरस्टँडिंग: प्रतिमा, ऑडिओ आणि व्हिडिओ यासारख्या इनपुटच्या अनेक मोड्सचा समावेश केल्याने, मला अधिक मानवासारख्या पद्धतीने प्रतिसाद समजण्यास आणि निर्माण करण्यास अनुमती मिळेल.
  • वैयक्तिकरण: वापरकर्त्याचे संदर्भ आणि प्राधान्ये अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेऊन, मी अधिक वैयक्तिकृत आणि संबंधित प्रतिसाद देऊ शकतो.
  • नैतिकता आणि पूर्वग्रह: भाषा मॉडेल्स अधिक व्यापकपणे वापरल्या जात असताना, त्यांची रचना आणि नैतिकतेने वापरली जाते आणि ते समाजात पूर्वग्रह कायम ठेवत नाहीत किंवा वाढवत नाहीत याची खात्री करण्याची गरज वाढत आहे.

एकंदरीत, ChatGPT आणि तत्सम भाषा मॉडेल्सचे भविष्य NLP मधील सतत प्रगती, नैसर्गिक भाषेतील मजकूर समजण्यात आणि निर्माण करण्यात वाढलेली उपयोगिता, नैतिकता आणि पूर्वग्रहाच्या मुद्द्यांकडे अधिक लक्ष देऊन वैशिष्ट्यीकृत केले जाण्याची शक्यता आहे.

ChatGPT चा वापर कसा करावा?

1. ChatGPT वापरण्यासाठी, आपणास प्रथम Google Chrome किंवा Mozilla Firefox यासारख्या ब्राउजरमध्ये chat.openai.com ओपन करणे आवश्यक आहे.

2.  यानंतर, येथे आपण ईमेल आयडी किंवा मोबाइल नंबर समविष्ट करून लॉग इन करावे.

3. त्यानंतर तुमच्या प्रोफाइलसाठी नाव सुचवावे लागेल. शेवटी WhatsApp मोबाइल नंबरवरील otp टाकल्यास आपले खाते वापरण्यासाठी तयार असेल. 

4. येथे आपण कोणत्याही प्रश्नाचे उत्तर विचारू शकता. प्रतिसादात, आपणास Google सारखे अनेक लिंक न देता एक संभाव्य पण अचूक उत्तर मिळू शकेल.


(सर्व चित्रे आणि इमेजेस Google वरून साभार)

समाधान-केंद्रित संक्षिप्त उपचार पद्धती (SFBT) | Solution-Focused Brief Therapy

  समाधान-केंद्रित संक्षिप्त उपचार पद्धती | Solution - Focused Brief Therapy गौतम बुद्ध दररोज वेगवेगळे उदाहरणे दाखले देऊन आपल्या शिष्यांन...