इकिगाई: दीर्घायुषी निरोगी आणि आनंदी जीवनाची जपानी कला

 

इकिगाई: दीर्घायुषी निरोगी आणि आनंदी जीवनाची जपानी कला

इकिगाई म्हणजे जपानी भाषेत ‘जगण्याचा अर्थ’ जी रोजच्या व्यवहारात अंमलात आणली जाते. इकिगाई हे जीवनातील एक ध्येय आहे, ज्याचा अर्थ खरा आनंद मिळविण्याचा मार्ग देखील आहे, जो प्रत्येकासाठी वेगळा आहे, असे मानले जाते. तथापि, पाश्चात्य जगात, इकिगाईचा अर्थ अधिक व्यावहारिक अंगाने घेतला जातो. असा व्यावसायिक मार्ग शोधणे जो एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीसाठी सर्वोत्तम आहे. मूळ संकल्पनेनुसार, इकिगाईचे चार भाग आहेत: तुम्हाला काय करायला आवडते; आपल्याला एखादी गोष्ट चांगली कशी करता येते हे माहित आहे; लोक कशासाठी पैसे द्यायला तयार आहात? आणि आपल्या सभोवतालच्या जगाला काय हवे आहे.

इकिगाई संकल्पनेचा उदय

इकिगाई ही संकल्पना जपानमधून आली आहे. इतिहासकारांच्या मते, "इकिगाई" हा शब्द प्रथम हेयान काळात (794-1185) आढळून आला. याबरोबर, इतिहासकारांना अनेक समान शब्द सापडले: हटरकिगाई, म्हणजे, "कामाचे मूल्य" आणि यारीगाई, म्हणजेच "जे करणे योग्य आहे". इकिगाईचा सर्वात आधुनिक संदर्भ 1996 मध्ये इंटरनेटवर दिसला, जेव्हा गॉर्डन मॅथ्यूजने इकिगाई बद्दल "What Makes Life Worth Living" नावाचे पुस्तक लिहिले. तथापि, इकिगाईची संकल्पना अलिकडे 2009 मध्ये लोकप्रिय झाली, जेव्हा डॅन ब्युटनर यांनी TED Talks परिषदेत इकिगाईबद्दल एक कथा सांगितली, त्यानंतर हे तत्वज्ञान पाश्चात्य देशांमध्ये आणि उर्वरित जगामध्ये पसरले.  

इकिगाई (ikigai) या पुस्तकाचे लेखक हेक्टर गार्सिया यांनी ओकिनावा प्रांतातील ओगिमी गावातील 100 वृद्ध रहिवाशांची मुलाखत घेतली. हे गाव त्याच्या रहिवाशांच्या दीर्घायुष्यासाठी जगभरात ओळखले जाते, जे या गावातील प्रत्येक रहिवाशाची स्वतःची इकीगाई आहे या वस्तुस्थितीमुळे हे गाव निवडले गेले होते. काही लोकांसाठी, इकिगाई ही एक कला बनली आहे आणि इतरांसाठी जवळचे मित्र आणि नातेवाईक. या गावातील प्रत्येक रहिवासी त्याच्या जीवनाचा अर्थ काय आहे, आणि त्याच्या जीवनातील आनंद काय आहे हे चांगल्या प्रकारे जाणतो. प्रत्येक व्यक्तीचे इतर लोकांशी घट्ट सामाजिक संबंध असतात आणि वयाची पर्वा न करता तो काहीतरी करू शकतो या तत्त्वांचे पालन करतो. एका जपानी संशोधनानुसार, 65 वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या जपानी लोकांना त्याच वयाच्या इतर लोकांप्रमाणे स्मृती घट अनुभवत नाही. पण हे तेव्हाच घडते जेव्हा ते त्यांच्या इकिगाईसाठी काम करतात, पैशासाठी नाही हे देखील तितकेच मनोरंजक आहे.

तसे, 2017 मध्ये क्योटो प्रांतातल्या क्योटांगो शहरात " Takeshi no katei no igaku" या टीव्ही कार्यक्रमाच्या प्रतिनिधींनी असेच संशोधन केले होते. या शहरातही दीर्घकाळ लोक राहतात, ज्यांचे सरासरी वय 100 वर्षे आहे. स्थानिक रहिवाशांच्या रक्रक्ताच्या चाचण्यांमधून असे दिसून आले की सर्व "चाचणी केलेल्या" लोकांमध्ये स्टिरॉइड संप्रेरकांचे उच्च स्तर होते, जे अधिवृक्क (Adrenal glands) ग्रंथीद्वारे तयार केले जातात. आधुनिक शास्त्रज्ञ यास दीर्घायुष्याचे संप्रेरक मानतात. संशोधनात भाग घेतलेल्या क्योटांगोच्या सर्व रहिवाशांनी दररोज पेंटिंग, मासेमारी, लाकडापासून मुखवटे बनविणे इ.त्यांच्या आवडत्या गोष्टी केल्या.

जपानमधील या तत्त्वज्ञानाचे आणखी एक केंद्र म्हणजे ओकिनावा शहर. ओकिनावाबद्दल असे होते की "इकिगाई: द जपानी सिक्रेट ऑफ ए लाँग अँड हॅप्पी लाइफ" हे पुस्तक लिहिले गेले, जे संपूर्ण जगासाठी एक महत्त्वपूर्ण शोध बनले. म्हणूनच, आज जगभर इकिगाई प्रचलित आहे.

इकिगाईचे चार आधारस्तंभ

 

1. तुम्हाला काय आवडते

पहिले वर्तुळ तुम्हाला जे करायला आवडते त्याबद्द्दल आहे. जी कामे तुम्हाला सर्वात जास्त आनंद देतात, तुम्ही त्यांच्याकडे आनंदाने बघता, तुम्हाला अशी आणखी कामे करायची आहेत. हे तुमचे काम किंवा छंद असणे आवश्यक नाही, ते झोपणे किंवा खाणे देखील असू शकते (काहीजणांसाठी). यापैकी काहीही होऊ शकते.

2. तुम्ही कशात पारंगत आहात

यामध्ये तुम्ही विशेषत: कशात चांगले आहात अशा कोणत्याही गोष्टींचा समावेश असू शकतो. तुमचे छंद, तुम्ही कामाच्या ठिकाणी वापरत असलेली कौशल्ये, तुम्हाला इतर लोकांपेक्षा वेगळे बनवणारी प्रतिभा, तुमच्या व्यक्तिमत्त्वाची वैयक्तिक वैशिष्ट्ये (उदाहरणार्थ, सहानुभूतीची उच्च पातळी). हा तुमच्या कामाच्या दिवसाचा काही भाग देखील असू शकतो: उदाहरणार्थ, तुम्ही सकाळी मस्त कॉफी बनवता आणि घरून काम करूनही तुम्ही संपूर्ण ऑफिसचे टार्गेट पूर्ण करू शकता. पहिल्या आणि दुसऱ्या इकिगाईमध्ये प्रेरणा आवश्यक असते.

3. कामाचा मोबदला मिळतो का?

सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, जीवनाश्यक पैसे मिळविणे! बाजारामध्ये अशा व्यक्तींना किंमत आहे ज्यांच्याकडे विशेष प्रतिभा आहे. कदाचित हे तुमचे मुख्य काम नसेल, परंतु तुमच्या एखाद्या छंद किंवा क्षेत्राशी संबंधित आहे ज्यावर तुम्ही यापूर्वी व्यावसायिकपणे लक्ष केंद्रित केले नसेल. एखाद्या विशिष्ट व्यवसायाच्या कमाईच्या वास्तविक संधींव्यतिरिक्त, संभाव्य संधी देखील विचारात घेतल्या जातात. दुसऱ्या आणि तिसऱ्या इकिगाईमध्ये पैसा येतो.

4. तुमच्या सभोवतालच्या जगाला काय हवे आहे

तुमच्या आजूबाजूचे लोक तुम्हाला आवडणाऱ्या आणि चांगल्या असलेल्या गोष्टींसाठी त्यांची गरज व्यक्त करत असतात. उदाहरणार्थ, तुमचे नातेवाईक, मित्र, सोशल मीडिया फॉलोअर्स, तुमचा बॉस किंवा पार्टनर इत्यादी याबद्दल बोलतात. ही जागतिक गरज देखील असू शकते, उदाहरणार्थ, सर्व खंडांवर स्वच्छ पाणी, सर्वांसाठी शिक्षणाची उपलब्धता इ. तिसऱ्या आणि चौथ्या उपजीविकेचे साधन येते. पण सर्वात महत्त्वाचे चौथ्या आणि पहिल्या इकिगाईमध्ये आपल्या जीवनाचे ध्येय येते.

इकिगाई विषयी दहा तत्त्वे  

1. सक्रिय रहा

इकिगाई तुम्हाला प्रोत्साहन देते की तुम्हाला जे करायला आवडते आणि तुम्ही ज्यामध्ये खरोखर चांगले आहात, परिस्थिती काहीही असो ते कधीही सोडू नका. याचा अर्थ निवृत्त न होणे देखील आहे, म्हणूनच जपानी लोक त्यांचे वय कितीही असले तरीही काम करत राहतात आणि सक्रियपणे त्यांचे छंद जोपासतात. अ‍ॅरिस्टॉटलच्या मते, परिपूर्णता ही क्रिया नसून एक सवय आहे, त्यामुळे कोणत्या ना कोणत्या चांगल्या कामात सक्रीय रहा आणि प्रवासाचा आनंद घ्या.

2. संयम राखा  

घाई गडबड ही जीवनाच्या गुणवत्तेस मारक असते. इकिगाई बद्दल लिहिलेल्या पुस्तकांपैकी एक कोट आहे. जर तुम्हाला दर्जेदार जीवन जगायचे असेल, तर संयमाने जगणे शहाणपणाचे आहे. घाई न करणे, स्वतःवर नियंत्रण ठेवणे आणि स्वतःचे निर्णय आणि दैनंदिन जीवनात तुम्हाला येणाऱ्या परिस्थितींकडे लक्ष देणे. तुम्हाला लांबचा पल्ला गाठायचा असेल तर सतत आणि सावकाश प्रवास करा घाई घाईत केलेले कोणतेही कार्य हानिकारक ठरू शकते.

3. गरजेपेक्षा जास्त खाऊ नका

दीर्घकाळ निरोगी राहण्यासाठी, इकिगाई आपल्या भूकेपेक्षा थोडेसे कमी खाण्याची शिफारस करते. जपानमध्ये एक म्हण आहे "तुमच्या रोजच्या भुकेच्या 80% खाल्ल्याने तुम्ही डॉक्टरांना टाळू शकता" हे आजाराला प्रतिबिंबित करते. असे म्हणतात की, जोपर्यंत ते तुमच्या जीवनाचा ताबा घेत नाहीत तोपर्यंत जीवनातील सुखांचा उपभोग घेण्यात काही गैर नाही.

4. मित्रपरिवार जोपासा

इकिगाईच्या मते, मित्र हे सर्व आजारावर सर्वोत्तम उपचार आहेत. स्वत:ला इतरांपासून वेगळे करू नका, जे लोक परिचितांशी संवाद साधण्यास नकार देतात त्यांना इकिगाईचे नियम लागू होत नाहीत. काही तत्वज्ञांचा असा विश्वास आहे की इकिगाई अगदी परस्पर संबंधांमध्ये अचानक दिसू शकते! उदाहरणार्थ, तुम्हाला अचानक कळते की तुमचा जीवनातील उद्देश तुमच्या मुलांची काळजी घेणे आहे. असे म्हणतात की, ज्याच्याकडे जगण्यासाठी काहीतरी आहे तो काहीही सहन करू शकतो.

5. आपल्या शरीराची काळजी घ्या

इकिगाईमध्ये, मानवी शरीराची तुलना पाण्याशी केली जाते. पाणी ताजे असते आणि स्थिर नसते, कारण ते प्रवाही आणि निर्मळ हा त्याचा स्वभाव आहे. त्याचप्रमाणे, वयाची पर्वा न करता, मानवी शरीराची दररोज काळजी घेणे आवश्यक आहे. शरीराच्या गरजांकडे लक्ष देणे आणि नियमित व्यायाम या दोन्ही गोष्टी काळजीच्या कक्षेत येतात.

6. हसतमुख रहा

हसल्याने आराम मिळतो आणि मित्र बनण्यास मदत होते, हे अगदी सोपे आहे. रोज सकाळी  उठल्याबद्दल आणि नवीन दिवस जगल्याबद्दल कृतज्ञता बाळगणे, काहीतरी महत्त्वाचे आणि मनोरंजक कार्य करणे किंवा एखाद्याला मदत करण्याची संधी मिळाल्याचा अनुभव देखील इकिगाई आहे. थोडक्यात सकारात्मक विचार करणे आवश्यक आहे.

7. निसर्गाशी जोडलेले रहा

जर तुमच्या घराजवळ उद्यान किंवा जंगल असेल तर तुम्ही फेरफटका मारू शकता. शेवटी, इकिगाईच्या मते, लोक निसर्गाचा भाग बनले आहेत, कारण ते निसर्गाचाच एक भाग आहेत. आपल्या भोवती निसर्ग असेलच असे नाही, परंतु आपण निसर्गात स्वतःला नक्कीच चार्ज करू शकतो.

8. कृतज्ञता बाळगा

इकिगाई कृतज्ञतेच्या पारंपारिक पद्धतींबद्दल बोलत आहोत, जी आपल्या संस्कृतीची ओळख  आहे. तुमच्या पूर्वजांना, तुमच्या आजूबाजूचा निसर्ग, तुम्ही खातात ते अन्न, तुमचे मित्र आणि ओळखीचे, तुमचे कुटुंब, कामाच्या संधी, तुमचे छंद इत्यादींचे आभार माना. याचा अपरिहार्यपणे तुमच्या मनःस्थितीवर आणि त्यासोबत तुमच्या शारीरिक स्थितीवर सकारात्मक परिणाम होईल.

9. वर्तमानात जगा

भूतकाळाबद्दल पश्चात्ताप करू नका, ते पुन्हा कधीही येणार नाही. भविष्याची भीती बाळगू नका, हे जितके वाटते तितके भयानक नाही. आपल्या आयुष्यातील प्रत्येक क्षणाचे आभार मानून वर्तमानात जगण्याचा प्रयत्न करा. इकिगाई हे संपूर्ण तत्त्वज्ञान आहे, केवळ दीर्घकाळ जगण्याचा मार्ग नाही! शेवटी, तुमच्याकडे फक्त वर्तमान आहे, जसे आपण या नियमांवरून पाहू शकतो

10. इकिगाई अंमलात आणा आणि त्यावर विश्वास ठेवा

इकिगाईचा अंतिम नियम व्यंग्यपूर्ण वाटतो, जो म्हणजे तुमच्या इकिगाईवर विश्वास ठेवा, तुमच्या प्रतिभेवर विश्वास ठेवा, जे तुमच्या जीवनाला अर्थ देतात. तुमची इकिगाई काय आहे हे तुम्हाला अजूनही माहीत नसेल, तर विश्वास ठेवा की तुम्हाला ते सापडेल आणि खरोखर ते शोधा. आकाशातून पडण्याची अपेक्षा करू नका! जीवनाचे ध्येय आणि साध्य यामधला प्रवास खूप महत्त्वाचा आहे त्यासाठी तुमचा इकिगाई शोधा.

इकिगाई वर आधारित पुस्तकांविषयी  

इकिगाई विषयी अधिक जाणून घेण्यासाठी खालील पुस्तकांची मदत होऊ शकेल, प्रत्येक पुस्तक नाविन्यपूर्ण असून जीवनाच्या विविध टप्यावर आपणास मदतगार ठरू शकतील. इकिगाई बद्दल खालील पुस्तकामधून मनोरंजक गोष्टी वाचू शकता? जगण्याच्या कलेवर आधारित काही पुस्तके खाली दिली आहेत.

"इकिगाई: दीर्घ आणि आनंदी जीवनाचे जपानी रहस्य". हेक्टर गार्सिया, फ्रान्सेस्क मिरालेस

इकिगाईवर आधारित हे कदाचित सर्वात महत्वाचे पुस्तक आहे. मनोरंजक कथा आणि उदाहरणांनी भरलेल्या जपानी तत्त्वज्ञानाच्या जगातील प्रवासासाची सुरुवात यांनी करू शकतो. येथे तुम्हाला इकिगाईनुसार आयुष्य जगणाऱ्या लोकांच्या मुलाखती आणि पुस्तक वाचकांसाठी त्यांच्या शिफारसी देखील मिळतील.

"अधिकारी आणि कंपन्यांसाठी इकिगाई". फ्रँक ब्रूक

जर तुम्ही तुमच्या कर्मचार्‍यांना इकिगाईनुसार संघटित करण्यावर एखादे पुस्तक शोधत असाल, तर तुम्हाला ते सापडले आहे. व्यवसाय आणि जीवनातील इकिगाईच्या वास्तविक उदाहरणांनी भरलेली आहे. या विषयाच्या तात्विक भागाबद्दल तुम्हाला जे काही जाणून घ्यायचे आहे ते तुम्ही वाचले असेल आणि आता तुम्हाला या संकल्पनेचा खरा उपयोग समजून घ्यायचा असेल तर हे पुस्तक तुमच्यासाठी योग्य आहे.

"इकिगाई: जगण्याला अर्थ आणि आनंद कसा द्यायचा." युकारी मित्सुहाशी

सर्वोत्कृष्ट आणि सर्वात लोकप्रिय ikigai पुस्तकांच्या लेखकांच्या यादीतील पहिले जपानी! युकारी जपानमध्ये लहानाची मोठी झाली आणि त्यामुळे ती ज्या संकल्पना लिहिते त्या चांगल्या आणि सखोल कळतात. ती इकिगाईबद्दल सोप्या भाषेत सांगते आणि ही कल्पना आपल्या प्रत्येकाच्या करिअरला कशी लागू पडते याबद्दलही बोलतो. इकिगाई सोप्या आणि साध्या शब्दात जाणून घेण्यासाठी हे पुस्तक तुमच्यासाठी योग्य आहे.

जीवनाचा खरा अर्थ शोधण्याची संकल्पना म्हणजे इकिगाई एवढ्यापुरतेच मर्यादित नाही, तसेच केवळ ते काम किंवा पैशाशी संबंधि देखील नाही. इकिगाई व्यावसायिक विकासातच नव्हे तर वैयक्तिक वाढीमध्ये देखील मदतगार ठरू शकते. हे तुमच्या गच्चीतील फुले, तुमचे कुटुंब,  तुम्ही तुमच्या शेजाऱ्यांसाठी केलेली छोटीशी मदत असू शकतो. इकिगाई ही एक प्रक्रिया आहे, ते “सर्व काळे किंवा पांढरे” सूत्र नाही त्यामुळे तुम्हाला जे सापडेल ती तुमची इकिगाई. या प्रक्रियेत, वाईट दिवस आणि अयशस्वी प्रयत्न देखील आहेत कारण गरजेतूनच शोध लागतात. तुमच्या आयुष्यात अनेक इकिगाई असू शकतात आणि ते अगदी सामान्य आहे. तुमची स्वतःची अशी इकगाई शोधा आणि तुम्हाला ती नक्कीच सापडेल. कदाचित तुमची इकिगाई तुम्हालाच नाही तर संपूर्ण जगाला अचंबित करेल.

(सर्व चित्रे, इमेजेस google वरून साभार)