हॉलंडचे मॉडेल: व्यक्तिमत्त्व-व्यवसाय सुसंगतीचा वैज्ञानिक मार्गदर्शक

 

हॉलंडचे मॉडेल: व्यक्तिमत्त्व-व्यवसाय सुसंगतीचा वैज्ञानिक मार्गदर्शक

आजच्या गतिमान आणि पर्यायांनी परिपूर्ण व्यावसायिक जगात योग्य करिअर निवड करणे ही एक मोठी मानसिक व वैचारिक प्रक्रिया बनली आहे. अनेक वेळा व्यक्ती आपल्या क्षमतांपेक्षा भिन्न कार्यक्षेत्रात अडकते आणि त्यामुळे असमाधान, थकवा व अपयश अनुभवते. याच पार्श्वभूमीवर मानसशास्त्रज्ञ जॉन एल. हॉलंड (John L. Holland) यांनी मांडलेला "व्यक्तिमत्त्व आणि व्यावसायिक वातावरण यामधील सुसंगती"चा सिद्धांत एक महत्त्वपूर्ण दिशादर्शक ठरतो. RIASEC मॉडेलच्या माध्यमातून व्यक्ती आपल्या व्यक्तिमत्त्वानुसार अनुकूल अशा करिअर मार्गाचा शोध घेऊ शकते. हॉलंडच्या या वैज्ञानिक पद्धतीचा वापर आज जगभरातील करिअर मार्गदर्शन संस्था, शाळा, महाविद्यालये आणि मानसशास्त्रीय संशोधनात मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. प्रस्तुत लेखामध्ये या सिद्धांताचे मूलभूत तत्त्वज्ञान, सहा व्यक्तिमत्त्व प्रकार, आणि त्याचा शैक्षणिक व व्यावसायिक निर्णयांवर होणारा प्रभाव सविस्तरपणे उलगडला आहे.

मानसशास्त्रीय संशोधनातील थीमॅटिक विश्लेषण: तत्त्वज्ञान, प्रक्रिया आणि उपयुक्तता

 

मानसशास्त्रीय संशोधनातील थीमॅटिक विश्लेषण: तत्त्वज्ञान, प्रक्रिया आणि उपयुक्तता

मानसशास्त्रीय संशोधन हे मानवाच्या वर्तन, अनुभूती, भावना, सामाजिक आंतरक्रिया आणि सांस्कृतिक अर्थनिर्मितीचे विश्लेषण करण्याचे एक महत्त्वाचे माध्यम आहे. या संशोधनात केवळ आकडेवारीवर आधारित निष्कर्षांपेक्षा अधिक महत्त्व मानवी अनुभवांच्या सखोल समजुतीला दिले जाते. या संदर्भात गुणात्मक संशोधन (Qualitative Research) अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावते, कारण ते व्यक्तींच्या जीवनातील जटिल आणि सूक्ष्म पैलू समजून घेण्याचा प्रयत्न करते. गुणात्मक संशोधन विशिष्ट सामाजिक संदर्भात अनुभवांचे अर्थ, दृष्टिकोन, आणि समज कशा प्रकारे तयार होतात यावर प्रकाश टाकते (Denzin & Lincoln, 2011).

घटना घडून गेल्यावर वाटणारा अंदाज: 'I-knew-it-all-along' परिणाम

 

घटना घडून गेल्यावर वाटणारा अंदाज: 'I-knew-it-all-along' परिणाम

आपण जेव्हा एखादी घटना घडून गेल्यानंतर म्हणतो की "हे तर आधीच माहित होतं", तेव्हा आपण एका सूक्ष्म पण प्रभावी बोधनिक फसवणुकीचा अनुभव घेत असतो. यालाच मानसशास्त्रात हिंडसाईट पूर्वग्रह (Hindsight Bias) असे म्हणतात. हा पूर्वग्रह आपल्याला असा भास निर्माण करून देतो की, एखाद्या परिणामाचा आपण पूर्वीच अचूक अंदाज लावला होता, जरी प्रत्यक्षात तो अंदाज मांडलेला नसला तरी. या लेखामध्ये आपण या पूर्वग्रहाचा उगम, मानसशास्त्रीय मांडणी, त्यामागील मेंदूची यंत्रणा, विविध क्षेत्रांतील परिणाम आणि वैज्ञानिक संशोधनाच्या आधारे याचे सखोल विश्लेषण पाहणार आहोत. आपली निर्णयक्षमता, स्मरणशक्ती आणि न्यायबुद्धी या पूर्वग्रहामुळे कशी प्रभावित होते हे समजून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे, कारण हाच पूर्वग्रह व्यक्तिगत तसेच सामाजिक पातळीवर चुकीचे निष्कर्ष काढण्यास कारणीभूत ठरतो.

HERO (PsyCap): सकारात्मक मानसिक विकास घडविणारी मानसशास्त्रीय क्रांती

 

HERO (PsyCap): सकारात्मक मानसिक विकास घडविणारी मानसशास्त्रीय क्रांती

मानसशास्त्रीय कॅपिटल (Psychological Capital) ही संकल्पना आधुनिक काळातील मनुष्यबळ विकास, संघटनात्मक मानसशास्त्र, व मानसिक आरोग्याच्या संदर्भात एक क्रांतिकारी विचारप्रणाली मानली जाते. ही संकल्पना सर्वप्रथम Luthans, Youssef आणि Avolio (2007) यांनी मांडली. त्यांनी मानसशास्त्रीय कॅपिटलचे स्वरूप पारंपरिक "मानवी भांडवल" किंवा "सामाजिक भांडवल" यापेक्षा वेगळे ठरवले आणि ते केवळ ज्ञान, कौशल्य किंवा सामाजिक संबंधांवर आधारित नसून, व्यक्तीच्या अंतर्मनातील सकारात्मक मानसिक अवस्थांवर आधारित असल्याचे सांगितले. त्यांच्या मते मानसशास्त्रीय कॅपिटल म्हणजे "व्यक्तीच्या अंतर्गत सकारात्मक मानसशास्त्रीय अवस्थांचा असा एक संग्रह आहे, जो Hope (आशा), Self-efficacy (स्व-सामर्थ्य), Resilience (स्थितीस्थापकत्त्व) आणि Optimism (आशावादी दृष्टिकोन) या चार प्रमुख घटकांवर आधारित असतो".

स्टेज फिअरमागचे मानसशास्त्र | Glossophobia

 

स्टेज फिअरमागचे मानसशास्त्र | Glossophobia

चारचौघात उभं राहून आपले मत ठामपणे मांडणं हे एक महत्त्वाच सामाजिक कौशल्य आहे. परंतु अनेक व्यक्तींना ही कृती अत्यंत भीतीदायक वाटते. ही भीती म्हणजेच "स्टेज फिअर" किंवा तांत्रिक भाषेत Glossophobia. ह्या लेखात आपण स्टेज फिअर म्हणजे नेमकं काय, त्याची मानसिक, शारीरिक, सामाजिक कारणं काय असू शकतात, आणि बालपणातील संगोपन, शालेय वातावरण, भाषेतील अडथळे, ऑनलाईन शिक्षण यांसारख्या घटकांचा त्यावर कसा परिणाम होतो, याचा सखोल वेध घेणार आहोत.

ऑन-जॉब-ट्रेनिंग | OJT

 

ऑन-जॉब-ट्रेनिंग (OJT)

वर्तमान काळात शिक्षण ही संकल्पना केवळ पुस्तकापुरती मर्यादित राहिलेली नाही. बदलत्या औद्योगिक, सामाजिक व मानसिक गरजांमुळे शिक्षणाची चौकटही लवचिक आणि प्रत्यक्ष अनुभवांवर आधारित बनवली जात आहे. या अनुषंगाने, On-Job Training (OJT) ही संकल्पना अधिकाधिक महत्त्वाची ठरत आहे. OJT म्हणजे प्रशिक्षणार्थी विद्यार्थ्यांना त्यांच्या पदवी पर्यंतच्या शैक्षणिक विषयाशी संबंधित प्रत्यक्ष कार्यस्थळी अनुभव घेण्याची संधी देणारी प्रणाली. यामध्ये विद्यार्थी एखाद्या संस्थेत, कार्यालयात, सामाजिक संस्थेत किंवा संबंधित क्षेत्रातील कार्यस्थळी ठरावीक कालावधीत प्रत्यक्ष काम करतो आणि व्यावसायिक कार्यपद्धती, संवाद कौशल्य, निरीक्षण व विश्लेषण हे गुण प्रत्यक्ष कृतीतून शिकतो.

मानसिक विकार समजून घेण्याची चौकट | Framework to understand Mental Disorder

 

मानसिक विकार समजून घेण्याची चौकट | Framework Mental Disorder

मानसिक आरोग्य हे केवळ आजारांच्या अभावाचे मापन नव्हे, तर व्यक्तीचे विचार, भावना, आणि वर्तन हे समाजाशी, संस्कृतीशी व व्यक्तीच्या दैनंदिन आयुष्याशी किती सुसंगत आहेत, यावरही त्याचे मापन होते. मानसिक आरोग्याच्या अडचणी ओळखण्याकरिता व त्या समजून घेण्यासाठी आधुनिक मानसोपचारशास्त्रात काही मूलभूत निकष वापरले जातात. या निकषांपैकी चार अत्यंत महत्त्वाचे घटक म्हणजे विचलन (Deviance), मनस्ताप (Distress), कार्यात्मक बिघाड (Dysfunction) आणि धोका (Danger) हे चार “D” म्हणून ओळखले जातात.