HERO (PsyCap): सकारात्मक मानसिक विकास घडविणारी मानसशास्त्रीय क्रांती

 

HERO (PsyCap): सकारात्मक मानसिक विकास घडविणारी मानसशास्त्रीय क्रांती

मानसशास्त्रीय कॅपिटल (Psychological Capital) ही संकल्पना आधुनिक काळातील मनुष्यबळ विकास, संघटनात्मक मानसशास्त्र, व मानसिक आरोग्याच्या संदर्भात एक क्रांतिकारी विचारप्रणाली मानली जाते. ही संकल्पना सर्वप्रथम Luthans, Youssef आणि Avolio (2007) यांनी मांडली. त्यांनी मानसशास्त्रीय कॅपिटलचे स्वरूप पारंपरिक "मानवी भांडवल" किंवा "सामाजिक भांडवल" यापेक्षा वेगळे ठरवले आणि ते केवळ ज्ञान, कौशल्य किंवा सामाजिक संबंधांवर आधारित नसून, व्यक्तीच्या अंतर्मनातील सकारात्मक मानसिक अवस्थांवर आधारित असल्याचे सांगितले. त्यांच्या मते मानसशास्त्रीय कॅपिटल म्हणजे "व्यक्तीच्या अंतर्गत सकारात्मक मानसशास्त्रीय अवस्थांचा असा एक संग्रह आहे, जो Hope (आशा), Self-efficacy (स्व-सामर्थ्य), Resilience (स्थितीस्थापकत्त्व) आणि Optimism (आशावादी दृष्टिकोन) या चार प्रमुख घटकांवर आधारित असतो".

हे चारही घटक एकत्रितपणे मानसशास्त्रीय कॅपिटलचा पाया रचतात. याला संक्षेपात HERO मॉडेल असेही म्हटले जाते. ही चौकट एखाद्या व्यक्तीच्या मानसिक भांडवलाचे मापन, आकलन, आणि वाढ करण्यासाठी वापरली जाते. या चौघांचे गुणविशेष वेगवेगळे असले तरी ते एकमेकांना पूरक आहेत आणि एकत्रित होऊन व्यक्तीच्या सकारात्मक वर्तनावर आणि निर्णय क्षमतेवर खोल परिणाम करतात.

आशावाद (Hope):

आशावाद हा मानसशास्त्रीय कॅपिटलचा एक महत्त्वाचा आणि मूलभूत घटक आहे. याचा अर्थ केवळ "भविष्यात काहीतरी चांगलं होईल" अशी धूसर अपेक्षा नसून, ही एक सक्रिय मानसिक प्रक्रिया आहे, जी एखाद्या उद्दिष्टाच्या दिशेने प्रयत्नशील राहण्याच्या मानसिक क्षमतेशी निगडित आहे. आशावाद हा व्यक्तीची उद्दिष्ट गाठण्यासंदर्भातील स्व-प्रेरित आणि प्रेरणादायक मानसिक शक्ती आहे, जी अडथळ्यांवर मात करत पर्याय शोधते आणि सतत प्रगतीकडे वाटचाल करते. अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ Charles R. Snyder यांनी मांडलेली Hope Theory (1991) ही अत्यंत महत्त्वाची सैद्धांतिक चौकट आहे, जी आशावादाच्या दोन मुख्य घटकांवर आधारित आहे:

• Waypower (मार्गनिर्मिती क्षमता) – हे उद्दिष्ट गाठण्यासाठी विविध मार्ग शोधण्याची क्षमता आहे. जेव्हा एक मार्ग बंद होतो, तेव्हा दुसरा पर्याय शोधण्याची आणि अडचणींमधून मार्ग काढण्याची सर्जनशीलता ही waypower दर्शवते.
• Willpower (इच्छाशक्ती) – हा उद्दिष्टाकडे वाटचाल करण्यासाठी आवश्यक असलेला मानसिक उर्मीचा स्रोत आहे. परिस्थिती कितीही कठीण असो, प्रयत्न चालू ठेवण्याची प्रेरणा ही willpower मधून येते.

स्नायडर म्हणतात की, "Hope is not just a feel-good emotion; it’s a cognitive motivational system." म्हणजेच, आशावाद ही केवळ भावनात्मक प्रतिक्रिया नसून एक विचारपूर्वक कार्य करणारी प्रेरक प्रणाली आहे.

समजा, एका विद्यार्थ्याने एम.ए.च्या अंतिम परीक्षेत अपयश अनुभवले. सुरुवातीला त्याला नैराश्य वाटले, परंतु त्याने परिक्षेतील चुका ओळखून त्या सुधारण्यासाठी योजना आखली. त्याने स्वतःसाठी नवीन अभ्यासाचे वेळापत्रक तयार केले, कोचिंग क्लास लावला, आणि एक mentor शोधला. या संपूर्ण प्रक्रियेमध्ये त्याने waypower वापरला, पर्याय आणि मार्ग शोधले. तसेच, रोज सातत्याने अभ्यास करत, अपयशावरील दुःखावर मात करत पुढे वाटचाल केली, ही त्याच्या willpower ची ओळख आहे. दुसऱ्या प्रयत्नात तो यशस्वी झाला. इथे हा विद्यार्थी आशावादी असल्याचं स्पष्टपणे दिसतं.

Snyder (2002) च्या मते, आशावादाचे तीन मुख्य घटक असतात:

• उद्दिष्ट (Goals): स्पष्ट आणि महत्त्वाची उद्दिष्टे ही आशावादाची पहिली पायरी असते.
• मार्ग (Pathways): उद्दिष्ट गाठण्यासाठी रचनात्मक मार्ग तयार करणं आवश्यक असतं.
• प्रेरणा (Agency): या मार्गावर पुढे जाण्याची इच्छा व मानसिक उर्जा.

ही प्रक्रिया मानसिक आरोग्य, शिक्षण, कामगिरी आणि सामाजिक संबंधांमध्ये सकारात्मक परिणाम घडवते. Snyder's Hope Scale नावाचे एक मानसशास्त्रीय मापनसाधन देखील यासाठी विकसित करण्यात आले आहे, जे व्यक्तीच्या आशावादी प्रवृत्तीचे मूल्यांकन करते.

शैक्षणिक व सामाजिक संदर्भात उपयोग:

शालेय विद्यार्थ्यांपासून ते उच्चशिक्षित युवा वर्गापर्यंत, आशावाद व्यक्तीला अपयशातून उभारी देतो, स्वमूल्य वाढवतो आणि दीर्घकालीन उद्दिष्टांशी बांधून ठेवतो. कर्मचार्‍यांसाठी हे कार्यस्थळी सकारात्मकता वाढवण्याचं प्रभावी साधन आहे. Hope-based interventions चा वापर करून मानसिक तणाव कमी करणे, depression मधून बाहेर येणे, आणि जीवनसंतोष वाढवणे शक्य होते.

स्व-सामर्थ्य (Self-efficacy):

स्व-सामर्थ्य ही मानसशास्त्रातील एक मूलभूत व प्रभावशाली संकल्पना आहे, जी Albert Bandura या कॅनेडियन मानसशास्त्रज्ञाने 1977 मध्ये मांडली. त्यानुसार, स्व-सामर्थ्य (Self-efficacy) म्हणजे “एखाद्या विशिष्ट कार्यात यश मिळवण्यासाठी आवश्यक असलेली कृती पार पाडण्याची स्वतःवरील ठाम आणि स्पष्ट श्रद्धा.” ही श्रद्धा व्यक्तीच्या वर्तनावर, निर्णयांवर, प्रयत्नांच्या सातत्यावर, आणि अडचणींवर मात करण्याच्या क्षमतेवर थेट परिणाम करते.

स्व-सामर्थ्य हे आत्मविश्वासाशी संबंधित असले तरी ते वेगळं आहे. आत्मविश्वास ही सामान्य भावना आहे, तर स्व-सामर्थ्य विशिष्ट कार्याशी संबंधित असते. म्हणजेच एखादी व्यक्ती सार्वजनिक बोलण्यात अत्यंत कुशल असली तरी गणित विषयात आपले स्व-सामर्थ्य कमी असू शकते. म्हणूनच, Bandura ने याला "task-specific confidence" असेही संबोधले आहे. Bandura यांच्या मते स्व-सामर्थ्य निर्माण होण्याची चार प्रमुख स्रोतं:

• प्रत्यक्ष अनुभव (Mastery Experiences): व्यक्तीने पूर्वी एखाद्या कार्यात यशस्वी अनुभव घेतला असल्यास, तिचं स्व-सामर्थ्य वाढतं. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या विद्यार्थ्याने वक्तृत्व स्पर्धेत यश मिळवलं असेल, तर भविष्यात तो सार्वजनिक ठिकाणी बोलण्याची धडपड अधिक आत्मविश्वासाने करेल.
• प्रत्ययाने शिकणं (Vicarious Experiences): इतर व्यक्तींना एखादं कार्य यशस्वीपणे करताना पाहून "मीही हे करू शकतो" असा आत्मविश्वास निर्माण होतो. उदाहरणार्थ, जर आपल्यासारखीच पार्श्वभूमी असलेला कोणी परीक्षेत यशस्वी झाल्याचं आपण पाहतो, तर आपली प्रयत्नशीलता वाढते.
• शाब्दिक प्रेरणा (Verbal Persuasion): विश्वासार्ह व्यक्तींकडून मिळणारे सकारात्मक फीडबॅक व प्रोत्साहन हे स्व-सामर्थ्य वाढवू शकते. उदाहरणार्थ, शिक्षक विद्यार्थ्याला म्हणतो, “तू खूप मेहनती आहेस, हे तुला जमेलच!” यामुळे विद्यार्थी प्रयत्नात अधिक सातत्य ठेवतो.
• भावनिक-शारीरिक स्थिती (Emotional & Physiological States): व्यक्ती जेव्हा मानसिकदृष्ट्या शांत आणि शारीरिकदृष्ट्या सक्षम असते, तेव्हा तिचं स्व-भान अधिक सकारात्मक असतं. उदाहरणार्थ, परीक्षा सुरू होण्यापूर्वी जर एखादा विद्यार्थी खूप घाबरलेला असेल, तर त्यास कामगिरीबाबत अनिश्चित वाटू लागते, आणि स्व-सामर्थ्य कमी होते.

स्व-सामर्थ्याचे परिणाम आणि उपयोग

• चिंतन आणि निर्णय घेणे: उच्च स्व-सामर्थ्य असलेली व्यक्ती समस्यांवर लक्ष केंद्रित करून निर्णय घेते. ती अडचणी टाळत नाही, तर त्यांच्यावर मात करण्याचा प्रयत्न करते.
• प्रयत्न व सातत्य: उच्च स्व-सामर्थ्य व्यक्तींमध्ये प्रयत्नशीलता अधिक दिसून येते. त्या अपयशातूनही शिकतात. एखादा तरुण स्पर्धा परीक्षा पहिल्यांदा नापास झाल्यावर पुन्हा तयारी करतो, कारण त्याला खात्री असते की तो यशस्वी होऊ शकतो.
• आत्मनियंत्रण व भावनिक समतोल: स्व-सामर्थ्य व्यक्तीला तणावाशी निगडीत भावना नियंत्रीत ठेवण्यास मदत करते.
• शैक्षणिक व व्यवसायिक यशात भूमिका: संशोधनातून दिसून आले आहे की, स्व-सामर्थ्याचे स्तर विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक यशाशी आणि कर्मचाऱ्यांच्या कार्यक्षमतेशी निगडीत असते. Zimmerman (2000) यांनी सूचित केले की विद्यार्थ्यांचे स्व-सामर्थ्य त्यांची स्वतः शिकण्याची क्षमता आणि प्रेरणा वाढवते.

स्व-सामर्थ्य कमी असलेल्या व्यक्तींचे लक्षणे

• कठीण कार्यांपासून पळवाट शोधतात
• सतत नकारात्मक विचार करतात (“हे माझ्यामुळे होणारच नाही”)
• अपयशामुळे खचतात आणि लगेच प्रयत्न सोडतात
• स्वतःची तुलना इतरांशी करून न्यूनगंडात अडकतात

स्व-सामर्थ्य कसे वाढवावे?

• छोट्या यशस्वी अनुभवांची रचना करा: सुरुवातीला सोप्या टप्प्यात कार्य करून यश मिळवा.
• स्वतःला इतरांच्या सकारात्मक कृतींचे उदाहरण म्हणून घ्या.
• सकारात्मक आत्मसंवाद (Self-talk) सराव करा.
• ध्यानधारणा व तणाव निवारण तंत्र वापरा.
• मार्गदर्शक, प्रशिक्षक, शिक्षक यांच्या प्रेरणादायी संवादात सहभागी व्हा.

स्व-सामर्थ्य ही केवळ एक संकल्पना नसून व्यक्तीच्या मनोवृत्ती, कृती आणि भविष्य घडवण्यामागची प्रेरणाशक्ती आहे. Albert Bandura यांनी सांगितल्याप्रमाणे, “स्वतःवर असलेली श्रद्धा ही स्वतःच्या संभाव्यतेचा दरवाजा उघडते.” आजच्या स्पर्धात्मक, तणावपूर्ण जगात, स्व-सामर्थ्याचे पोषण करणे हे केवळ मानसशास्त्रज्ञांचे नव्हे तर प्रत्येक शिक्षक, पालक, आणि नेतृत्वकर्त्याचे काम आहे.

स्थितीस्थापकत्त्व (Resilience):

स्थितीस्थापकत्त्व ही संकल्पना मानसशास्त्रात अतिशय महत्वाची मानली जाते. ती म्हणजे संकटं, अडथळे, अपयश, नुकसान किंवा तणाव यासारख्या जीवनातील नकारात्मक अनुभवांनंतर मानसिक समतोल आणि कार्यक्षमतेसह पुन्हा उभं राहण्याची क्षमता. हे केवळ अडचणीत टिकून राहणं नाही, तर त्या अनुभवांतून शिकत अधिक सशक्त होणं, याला खरं स्थितीस्थापकत्त्व म्हणता येईल. हे एक स्थायी व्यक्तिमत्व वैशिष्ट्य नसून, प्रत्येक व्यक्तीत विकसित होऊ शकणारी मानसशास्त्रीय क्षमता आहे. कोणतीही व्यक्ती अगदी गंभीर मानसिक आघातानंतरही सावरण्याचा प्रयत्न करू शकते, हेच स्थितीस्थापकत्त्वाचे खरे सौंदर्य आहे. स्थितीस्थापकत्त्वाच्या विकासासाठी खालील चार मुख्य बाबी उपयुक्त ठरतात:

• सामाजिक समर्थनाचे जाळं: मित्र, कुटुंब आणि सहकाऱ्यांकडून मिळणारी मानसिक मदत.
• भावनिक आत्मनियंत्रण: कठीण प्रसंगीही भावना संतुलित ठेवण्याची क्षमता.
• ध्येयविवेक: जीवनाला अर्थ देणाऱ्या उद्दिष्टांवर लक्ष केंद्रित करणे.
• स्व-कार्यक्षमता: स्वतःवर विश्वास ठेवून पावले उचलणे.

एखाद्या व्यक्तीने अचानक नोकरी गमावली, आर्थिक संकटात सापडली, आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्या अंगावर आल्या, तरी ती व्यक्ती निराश न होता, आपल्या कौशल्यांचा आढावा घेते, नवीन संधी शोधते, शैक्षणिक किंवा व्यावसायिक प्रशिक्षण घेते आणि पुन्हा एकदा नव्या आत्मविश्वासाने पुढे जात असल्यास, हे स्थितीस्थापकत्त्वाचे जिवंत उदाहरण ठरते.

उदाहरणार्थ, कोविड-१९ महामारीदरम्यान अनेकांनी व्यवसाय गमावले, पण काहींनी घरून व्यवसाय सुरू केला, नवीन कौशल्यं शिकून नोकरी मिळवली किंवा सामाजिक कामात स्वतःला गुंतवलं, यामुळे त्यांनी मानसिक आरोग्यही टिकवलं आणि समाजात सकारात्मक भूमिका बजावली.

Ann Masten (2001) हिने Resilience ला “Ordinary magic” असे संबोधले आहे. तिच्या मते, ही कौशल्ये विशेष परिस्थितीत निर्माण होतात असं नाही, तर ती दररोजच्या अनुभवांतून घडवता येतात. Bonanno (2004) याने संशोधनात दाखवून दिलं की अनेक लोक गंभीर मानसिक आघातानंतर दीर्घकालीन मानसोपचार न घेता नैसर्गिकरित्या सावरू शकतात, कारण त्यांच्यात अंतर्गत स्थितीस्थापकत्त्व असतं.

स्थितीस्थापकत्त्व वाढवण्यासाठी उपाय:

• Mindfulness आणि ध्यान: सध्याच्या क्षणात राहून परिस्थिती स्वीकारण्याची क्षमता वाढते.
• Cognitive Reframing: नकारात्मक अनुभवांची मांडणी सकारात्मक पद्धतीने करणे.
• व्यक्तिमत्त्व विकास प्रशिक्षण: विशेषतः युवांमध्ये आत्मविश्वास आणि coping skills वाढविणे.
• सकारात्मक प्रेरणादायक कहाण्या: लोकांनी संकटांवर मात केलेल्या उदाहरणांनी प्रेरणा मिळू शकते.

भारतीय संस्कृतीतही स्थितीस्थापकत्त्वाचे अनेक उदाहरणे आढळतात. संत तुकाराम, महात्मा गांधी, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यावर जीवनात अनेक संकटं कोसळली, पण त्यांनी हार न मानता समाजहितासाठी कार्य चालू ठेवले. या महान व्यक्तींचं स्थितीस्थापकत्त्व आपल्या प्रेरणेसाठी एक उत्तम आदर्श ठरतो.

स्थितीस्थापकत्त्व ही प्रत्येक व्यक्तीमध्ये वाढवता येणारी, अत्यंत उपयुक्त आणि मानसिक आरोग्य टिकवण्यासाठी गरजेचे कौशल्य आहे. कोणतीही अडचण, शोक किंवा अपयश हे अंतिम नसते. त्यातून शिकून, स्व-परीक्षण करून, मानसिक बळ वाढवून जो व्यक्ती नव्याने उभा राहतो, तोच खरा स्थितीस्थापक व्यक्ती ठरतो.

आशावादी दृष्टिकोन (Optimism):

आशावादी दृष्टिकोन म्हणजे जीवनात जे काही घडत आहे त्याबद्दल आणि भविष्यात काय घडू शकते याबद्दल सकारात्मक अपेक्षा बाळगणे. अशा दृष्टिकोनातून विचार करणारी व्यक्ती संकटे किंवा अपयश येऊनसुद्धा "हे तात्पुरते आहे", "यातून काहीतरी शिकायला मिळेल" किंवा "हे माझ्या पूर्ण क्षमतेचे प्रतिबिंब नाही" अशा पद्धतीने विचार करते. आशावाद हा मानसिक आरोग्य, शारीरिक स्वास्थ्य, कार्यक्षमता आणि तणावावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी एक अत्यंत प्रभावी घटक ठरतो.

मानसशास्त्रज्ञ Martin Seligman यांनी “Learned Optimism” या पुस्तकात आशावादाचा सखोल अभ्यास मांडला आहे. त्यांनी "Attribution Theory of Optimism" मांडताना हे स्पष्ट केले की, एखादी व्यक्ती अपयशाला तीन प्रमुख परिमाणांवर कसे अर्थ लावते यावरून तिची मनोवृत्ती आशावादी की निराशावादी हे ठरते:

1. स्थायित्व (Stability): आशावादी व्यक्ती म्हणते “ही अडचण तात्पुरती आहे. पुढच्यावेळी मी सुधारणा करू शकतो.” तर निराशावादी व्यक्ती “मी कायम अपयशीच आहे. माझ्याकडून काही होणार नाही.” उदाहरणार्थ, जर एखादा विद्यार्थी परीक्षेत अपयशी झाला तर आशावादी विद्यार्थी म्हणेल, “या वेळेस अभ्यास नीट केला नव्हता, पुढच्या वेळेस प्रयत्न करीन.” तर निराशावादी विद्यार्थी म्हणेल, “माझा मेंदूच कमी बुद्धिमान आहे; मी कधीच पास होणार नाही.”

 2. सर्वव्यापकता (Pervasiveness): आशावादी व्यक्ती म्हणते “ही समस्या माझ्या आयुष्यातील एका भागापुरती मर्यादित आहे.” तर निराशावादी व्यक्ती “सगळीकडे माझं जीवन असंच अपयशी आणि निराशाजनक आहे.” उदाहरणार्थ, जर कोणाचं नातं बिघडलं, तर आशावादी व्यक्ती म्हणेल, “हे एका नात्यात घडलं, पण माझ्या इतर नातेसंबंधांवर याचा परिणाम होणार नाही.” तर निराशावादी व्यक्ती म्हणेल, “माझं कोणाशीच पटत नाही, माझा जन्म एकटा राहायला झालाय.”

3. वैयक्तिकरण (Personalization): आशावादी व्यक्ती म्हणते “हे अपयश काही प्रमाणात माझ्या निर्णयाचं फलित आहे, पण परिस्थितीचाही यात वाटा आहे.” तर निराशावादी व्यक्ती “ही पूर्णतः माझी चूक आहे. मीच खोटा/खराब आहे.” उदाहरणार्थ, एखादी नोकरी मिळाली नाही, तर आशावादी व्यक्ती म्हणेल, “या कंपनीला कदाचित वेगळं प्रोफाइल हवं होतं. मी इतर ठिकाणी प्रयत्न करेन.” तर निराशावादी व्यक्ती म्हणेल, “मीच अयोग्य आहे. माझ्यात काहीच गुणवत्ता नाही.”

संपूर्ण मानसशास्त्रीय साहित्यामध्ये अनेक अभ्यास आशावादी दृष्टिकोनाचे फायदे दर्शवतात. Carver आणि Scheier (2002) यांच्या मते, आशावाद हा दीर्घकालीन आरोग्याशी निगडित आहे. आशावादी लोकांमध्ये हृदयविकाराचे प्रमाण कमी असते. Peterson & Bossio (2001) यांच्या संशोधनात असे आढळले की, आशावादी लोक तणावाच्या काळातही चांगली निर्णयक्षमता राखून ठेवतात. Seligman et al. (1991) यांनी केलेल्या एका अभ्यासात, आशावादी खेळाडूंनी अपयशानंतरही आपली कामगिरी सुधारणे दर्शवली.

भारतातील सामाजिक अस्थिरता, शैक्षणिक स्पर्धा, बेरोजगारी आणि कौटुंबिक दबाव यामुळे अनेक तरुण मानसिक तणावाखाली जगत असतात. अशा वातावरणात आशावादी दृष्टिकोन हा केवळ वैयक्तिक आरोग्याचं संरक्षण करत नाही, तर त्या व्यक्तीला संकटांमध्ये मार्ग शोधण्याचं बळही देतो. उदाहरणार्थ, शेतकऱ्यांच्या आत्महत्येचे अनेक कारणांमध्ये आर्थिक अपयश, सामाजिक लज्जा आणि निराशा प्रमुख असतात. जर सकारात्मक आणि आशावादी दृष्टिकोन रुजवला गेला, तर पर्याय शोधण्याची क्षमता वाढते आणि आत्महत्येपासून परावृत्त होण्याचा संभव वाढतो.

आशावादी दृष्टिकोन हा फक्त "सर्व काही ठीक होईल" अशा भावनेपुरता मर्यादित नसतो. तो एक सखोल मानसिक दृष्टिकोन आहे, जो संकटांना तोंड देण्याची, स्वतःला समजून घेण्याची आणि जीवनात सकारात्मकतेने पुढे जाण्याची क्षमता वाढवतो. Seligman च्या दृष्टिकोनानुसार आशावादी व्यक्ती परिस्थितीच्या अर्थनिर्णयात जाणीवपूर्वक सकारात्मकता जपते आणि यशासाठी आवश्यक मानसिक ऊर्जा मिळवते. म्हणूनच मानसशास्त्रीय कॅपिटलच्या चौकटीत आशावाद हा अत्यंत महत्त्वाचा आणि अपरिहार्य घटक मानला जातो.

समारोप:

मानसशास्त्रीय कॅपिटल ही संकल्पना केवळ मानसशास्त्रात नव्हे, तर आधुनिक जीवनशैलीतील प्रत्येक क्षेत्रात परिवर्तन घडविण्याची ताकद बाळगते. आशावाद, स्व-सामर्थ्य, स्थितीस्थापकत्त्व आणि आशावादी दृष्टिकोन हे HERO मॉडेलचे चार स्तंभ, व्यक्तीच्या अंतर्मनातील शक्तिशाली स्रोत म्हणून कार्य करतात. शिक्षण, नेतृत्व, मानसिक आरोग्य, आणि नातेसंबंध यामध्ये दीर्घकालीन सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी हे घटक आवश्यक आहेत. व्यक्तीच्या अंतर्गत क्षमतांचे पोषण हे केवळ मानसशास्त्रज्ञांचेच नव्हे, तर समाजातील प्रत्येक सुजाण घटकाचे कर्तव्य आहे. त्यामुळे मानसशास्त्रीय कॅपिटल ही संकल्पना आत्मसात करणे आणि तिचा दैनंदिन जीवनात उपयोग करणे हे मानसिक आरोग्य सशक्त करणाऱ्या समाजनिर्मितीसाठी अनिवार्य ठरते.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरून साभार)

संदर्भ:

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioural change. Psychological Review, 84(2), 191–215.

Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American Psychologist, 59(1), 20–28.

Carver, C. S., & Scheier, M. F. (2002). Optimism. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of positive psychology (pp. 231–243). Oxford University Press.

Luthans, F., Youssef, C. M., & Avolio, B. J. (2007). Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford University Press.

Maddux, J. E. (2002). Self-efficacy: The power of believing you can. In C. R. Snyder & S. J. Lopez (Eds.), Handbook of positive psychology (pp. 277–287). New York, NY: Oxford University Press.

Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227–238.

Peterson, C., & Bossio, L. M. (2001). Health and optimism. Free Press.

Seligman, M. E. P. (1990). Learned optimism: How to change your mind and your life. Free Press.

Seligman, M. E. P., Nolen-Hoeksema, S., Thornton, N., & Thornton, K. M. (1991). Explanatory style as a mechanism of disappointing athletic performance. Psychological Science, 2(6), 359–363.

Snyder, C. R. (1991). Psychology of hope: You can get there from here. Free Press.

Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psychological Inquiry, 13(4), 249–275.

Zimmerman, B. J. (2000). Self-efficacy: An essential motive to learn. Contemporary Educational Psychology, 25(1), 82–91.