सायबर पालकत्व : डिजिटल युगातील जबाबदार संगोपन | Cyber Parenting

 

सायबर पालकत्व : डिजिटल युगातील जबाबदार संगोपन

एकविसाव्या शतकातील समाजाला “डिजिटल युग” असे म्हटले जाते, कारण मानवी जीवनातील जवळजवळ प्रत्येक कार्य आता तंत्रज्ञानाशी जोडलेले आहे. स्मार्टफोन, टॅबलेट, लॅपटॉप आणि इंटरनेटशिवाय आधुनिक जीवन अपूर्ण वाटते. मुलं शाळेपूर्व अवस्थेतच “स्क्रीन टच” आणि “स्वाइप” शिकतात, हीच या युगाची वास्तवता आहे. माहिती तंत्रज्ञानाने शिक्षण, संवाद, मनोरंजन आणि माहिती यामध्ये क्रांती घडवली आहे; मात्र या प्रगतीसोबतच सायबर धोके सुद्धा वाढले आहेत.

सायबर गुन्हे, सायबर बुलिंग, फिशिंग, ऑनलाईन व्यसन, आणि गोपनीयतेचे उल्लंघन यांसारख्या समस्यांनी पालकत्वाच्या स्वरूपात आमूलाग्र बदल घडवून आणला आहे. पूर्वी पालकत्व हे मुलांच्या शारीरिक, शैक्षणिक आणि भावनिक विकासापुरते मर्यादित होते, परंतु आजच्या काळात “डिजिटल पालकत्व” किंवा “सायबर पालकत्व” ही एक स्वतंत्र जबाबदारी ठरली आहे (Ribble, 2015).

आजच्या मुलांच्या संगोपनात पालकांनी केवळ त्यांच्या शारीरिक सुरक्षिततेची काळजी घेणे पुरेसे नाही; त्यांना डिजिटल जगातील सुरक्षिततेचे आणि जबाबदार वापराचे शिक्षण देणे ही देखील तितकीच महत्त्वाची जबाबदारी आहे. इंटरनेटचा वापर मुलांसाठी ज्ञानवर्धक आणि सर्जनशील असू शकतो, परंतु तो योग्य दिशेने आणि मर्यादेत झाला तरच. त्यामुळे पालकांनी डिजिटल नियंत्रण, संवाद आणि शिक्षणाचा समतोल राखणे आवश्यक आहे. हाच समतोल म्हणजे “सायबर पालकत्व” होय.

UNICEF (2021) च्या The State of the World’s Children अहवालानुसार, जगभरातील जवळपास 71% किशोरवयीन मुलं नियमितपणे इंटरनेट वापरतात, पण त्यापैकी मोठ्या प्रमाणावर मुलं सायबर धोके, ऑनलाइन शोषण, आणि चुकीच्या माहितीच्या प्रभावाखाली येतात. या पार्श्वभूमीवर पालकांनी सायबर जगातील मार्गदर्शक आणि संरक्षक या दुहेरी भूमिकेत कार्य करणे आवश्यक ठरते.

सायबर पालकत्व म्हणजे काय?

सायबर पालकत्व ही एक आधुनिक संकल्पना असून, त्याचा अर्थ असा की पालकांनी मुलांना डिजिटल साधनांचा जबाबदारीने, सुरक्षितपणे आणि नैतिकतेने वापर करण्यासाठी मार्गदर्शन करणे, त्यांच्या ऑनलाइन सक्रियतेवर जागरूकपणे नजर ठेवणे आणि इंटरनेटवरील धोक्यांपासून त्यांचे मानसिक, भावनिक आणि सामाजिक संरक्षण करणे (Valcke et al., 2010).

सायबर पालकत्व केवळ “नियंत्रण” यापुरते मर्यादित नसून, ते “संवाद, शिक्षण आणि समजूतदार मार्गदर्शन” या तत्त्वांवर आधारित असते. मुलांना तंत्रज्ञानापासून दूर ठेवणे हा उपाय नाही, कारण तंत्रज्ञान हे त्यांच्यासाठी शिक्षण, कौशल्यविकास आणि सर्जनशीलतेचे साधन आहे. परंतु मुलांना “काय योग्य” आणि “काय हानिकारक” हे ओळखण्याची क्षमता विकसित करणे हे पालकांचे प्राथमिक कर्तव्य आहे.

या प्रक्रियेत पालकांनी सायबर साक्षरता आत्मसात करणे अत्यावश्यक आहे. अनेक पालक स्वतः इंटरनेट सुरक्षा, गोपनीयता नियंत्रण, किंवा डिजिटल नैतिकतेविषयी अज्ञान असतात. परिणामी, ते मुलांच्या डिजिटल वर्तनावर योग्य नियंत्रण ठेवण्यात अयशस्वी ठरतात. त्यामुळे सायबर पालकत्वाची पहिली पायरी म्हणजे पालकांचे स्वतःचे शिक्षण आणि जागरूकता होय.

सायबर पालकत्वाचा मूलभूत उद्देश म्हणजे मुलांमध्ये जबाबदार डिजिटल नागरिकत्व विकसित करणे. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश होतो:

• इंटरनेटवरील गोपनीयतेचे महत्त्व समजणे,
• सोशल मीडियावरील नैतिक वर्तन,
• ऑनलाइन छळ (Cyberbullying) टाळण्याची कौशल्ये,
• माहितीच्या सत्यतेची पडताळणी (Fact-checking),
• आणि स्क्रीन टाइमचे व्यवस्थापन.

मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून पाहता, Albert Bandura (1977) यांच्या Social Learning Theory नुसार मुलं त्यांच्या पालकांकडून वर्तन शिकतात. जर पालक स्वतः जबाबदारपणे इंटरनेट वापरत असतील, तर मुलं त्या पद्धतीनेच डिजिटल साधनांचा वापर करतात. उलट, पालक सतत सोशल मीडियावर गुंतलेले असतील किंवा डिजिटल असभ्यता दाखवत असतील, तर मुलं त्याच पद्धतीचा अवलंब करतात. म्हणूनच सायबर पालकत्व हे पालकांच्या स्वतःच्या डिजिटल आचारसंहितेपासूनच सुरू होते.

तसेच, Erik Erikson (1968) यांच्या Psychosocial Development Theory नुसार, किशोरवयात मुलं “ओळख” विकसित करतात. या वयात जर ते सोशल मीडियावर सतत तुलना, मान्यता आणि “लाईक्स”वर अवलंबून राहू लागले, तर त्यांच्या स्व-आदरावर परिणाम होतो. त्यामुळे सायबर पालकत्व हे फक्त तांत्रिक प्रशिक्षण नसून, ते एक मानसिक आणि भावनिक मार्गदर्शन आहे, ज्यामुळे मुलं डिजिटल जगात आत्मविश्वासाने आणि संतुलितपणे वावरतात.

सायबर जगातील आव्हाने (Cyber Challenges)

1. सायबर बुलिंग (Cyberbullying)

सायबर बुलिंग म्हणजे डिजिटल माध्यमांचा वापर करून एखाद्याला अपमानित करणे, धमकावणे किंवा त्याची प्रतिमा मलिन करणे. हे प्रामुख्याने सोशल मीडिया, मेसेजिंग अॅप्स, ऑनलाइन गेम्स आणि चॅट फोरम्सवर घडते. मुलं आणि किशोरवयीन व्यक्ती या प्रकाराला सर्वाधिक बळी पडतात कारण त्यांची भावनिक स्थिरता आणि आत्मसन्मान अद्याप विकसित होत असतात. Patchin आणि Hinduja (2010) यांच्या संशोधनानुसार, सायबर बुलिंगमुळे पीडित मुलांमध्ये नैराश्य, चिंता, आत्मविश्वासाचा अभाव, आणि कधी कधी आत्मघातकी विचार देखील निर्माण होतात.

सायबर बुलिंगचा मानसिक परिणाम दीर्घकाळ टिकतो कारण ऑनलाइन झालेल्या अपमानाचे पुरावे इंटरनेटवर कायम राहतात, ज्यामुळे पीडित व्यक्तीला “permanent humiliation” चा अनुभव येतो (Slonje & Smith, 2008). पालक आणि शिक्षकांनी मुलांना “digital empathy” म्हणजेच ऑनलाइन सहानुभूती विकसित करण्याचे शिक्षण देणे आवश्यक आहे.

2. गोपनीयतेचा भंग (Privacy Violation)

आजच्या डिजिटल युगात गोपनीयता म्हणजे सर्वात मोठी चिंता आहे. मुलं आणि किशोरवयीन वापरकर्ते अज्ञानामुळे आपली वैयक्तिक माहिती – जसे की फोटो, लोकेशन, शाळेचे नाव, किंवा वैयक्तिक संपर्क क्रमांक – सोशल मीडियावर शेअर करतात. ही माहिती गैरवापरली जाऊ शकते, आणि यामुळे identity theft, online grooming, किंवा stalking चा धोका निर्माण होतो.

Livingstone आणि Haddon (2009) यांच्या EU Kids Online अभ्यासानुसार, बहुसंख्य किशोरवयीन मुलं आपल्या सोशल मीडिया प्रोफाइलवर गोपनीयता सेटिंग्ज योग्य पद्धतीने समजत नाहीत. परिणामी, त्यांचे फोटो किंवा पोस्ट्स अनोळखी लोकांना सहजपणे दिसतात. मानसशास्त्रीयदृष्ट्या पाहता, किशोरवयात सामाजिक स्वीकार (social validation) मिळवण्याची तीव्र गरज असल्याने मुलं “like” आणि “followers” मिळवण्यासाठी अधिक माहिती शेअर करतात. ही प्रवृत्ती त्यांना संभाव्य सायबर शोषणाकडे ढकलते.

3. अश्लील किंवा हानिकारक सामग्रीचा प्रवेश (Exposure to Pornographic or Harmful Content)

इंटरनेटवर विविध प्रकारचे व्हिडिओ, गेम्स आणि वेबसाइट्स सहज उपलब्ध असल्याने मुलं अज्ञानाने अश्लील किंवा हिंसक सामग्रीकडे आकर्षित होऊ शकतात. अशा प्रकारच्या सामग्रीचा दीर्घकालीन परिणाम मुलांच्या मूल्यव्यवस्थेवर, भावनिक परिपक्वतेवर आणि लैंगिक दृष्टिकोनावर होऊ शकतो.

Owens et al. (2012) यांच्या मते, बालकांच्या लहान वयात अश्लील सामग्री पाहण्यामुळे त्यांच्या लैंगिक वर्तनात असामान्यता आणि आक्रमकता वाढते. मानसशास्त्रीयदृष्ट्या, अशा सामग्रीमुळे “desensitization effect” म्हणजे हिंसा किंवा लैंगिक शोषणाविषयी संवेदनशीलतेत घट येते (Huesmann & Kirwil, 2007). या प्रक्रियेमुळे मुलं प्रत्यक्ष जीवनात असभ्य वर्तनाचे अनुकरण करू शकतात किंवा स्त्री-पुरुष संबंधांविषयी विकृत धारणा तयार होऊ शकतात.

4. गेमिंग व सोशल मीडिया व्यसन (Addiction to Gaming and Social Media)

डिजिटल व्यसन ही आधुनिक मानसशास्त्रातील वाढती समस्या आहे. सतत स्क्रीनसमोर राहिल्याने एकाग्रतेचा अभाव, झोपेचा त्रास, डोळ्यांचे आजार आणि सामाजिक एकाकीपणा वाढतो. World Health Organization (WHO) ने 2019 मध्ये Gaming Disorder ला अधिकृतपणे मानसिक आरोग्य विकार म्हणून मान्यता दिली आहे.

Kuss आणि Griffiths (2017) यांच्या संशोधनानुसार, सोशल मीडिया व्यसनामुळे “reward system” सतत सक्रिय राहतो प्रत्येक “notification” किंवा “like” मेंदूतील dopamine पातळी वाढवतो, ज्यामुळे सतत त्या उत्तेजनाचा शोध सुरू राहतो. परिणामी, मुलांची वास्तविक सामाजिक कौशल्ये कमी होतात आणि emotional regulation कमजोर होते (Andreassen, 2015). किशोरवयीनांमध्ये हे व्यसन अभ्यासात मागे राहणे, झोपेचा अभाव, आणि नैराश्याचे प्रमाण वाढवते.

5. फिशिंग आणि फ्रॉड्स (Phishing and Online Frauds)

फिशिंग म्हणजे वापरकर्त्यांकडून खोटी ईमेल्स, वेबसाइट्स किंवा मेसेजेसद्वारे वैयक्तिक माहिती उकळणे. मुलं आणि किशोरवयीन वापरकर्ते यासाठी विशेषतः असुरक्षित असतात कारण त्यांना डिजिटल धोके ओळखण्याचा अनुभव नसतो. अनेक वेळा बनावट “free gift” किंवा “online game points” च्या आमिषाने मुलांकडून पासवर्ड्स, बँक माहिती किंवा ओटीपी मिळवले जातात.

    Jain आणि Gupta (2018) यांच्या संशोधनानुसार, भारतात किशोरवयीन वापरकर्त्यांमध्ये सायबर फसवणुकीबाबत जागरूकतेचा अभाव हा सर्वात मोठा धोका आहे. फिशिंगमुळे केवळ आर्थिक नुकसानच नाही, तर psychological distress देखील निर्माण होतो विशेषतः जेव्हा पीडितांना स्वतःच्या निष्काळजीपणाची जाणीव होते. म्हणूनच, शाळांमध्ये आणि घरी सायबर सुरक्षा शिक्षण (Cyber Safety Education) देणे अत्यावश्यक आहे.

वरील सर्व आव्हानांमुळे सायबर जगात सुरक्षित वर्तनाचे शिक्षण देणे ही सामाजिक व शैक्षणिक जबाबदारी ठरते. सायबर पालकत्व (Cyber Parenting) आणि डिजिटल साक्षरता (Digital Literacy) हेच या सर्व समस्यांचे दीर्घकालीन उत्तर आहे. मुलांना तंत्रज्ञानाचा उपयोग “ज्ञान आणि प्रगतीसाठी” करायला शिकवणे आणि “व्यसन किंवा शोषणापासून” त्यांचे रक्षण करणे हेच आधुनिक पालकत्वाचे खरे स्वरूप आहे.

सायबर पालकत्वाचे प्रमुख घटक

1. जागरूकता (Awareness)

सायबर पालकत्वाचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा घटक म्हणजे जागरूकता. इंटरनेट आणि डिजिटल माध्यमांचा वापर आजच्या काळात अपरिहार्य झाला आहे; त्यामुळे पालकांनी स्वतः तंत्रज्ञानाचे स्वरूप, त्यातील धोके आणि फायदे यांविषयी समज असणे आवश्यक आहे. अनेक संशोधनांनुसार, पालक जर सायबर साक्षर असतील, तर ते मुलांना योग्य मार्गदर्शन देण्यात अधिक यशस्वी ठरतात (Livingstone & Helsper, 2008).

सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सवरील privacy settings, content filters, आणि digital footprint यांविषयी मूलभूत माहिती असणे अत्यंत गरजेचे आहे. उदाहरणार्थ, पालकांनी मुलांच्या खात्यांवरील गोपनीयता सेटिंग्ज तपासून, त्यांच्या ऑनलाइन ओळखी सुरक्षित ठेवण्यास मदत केली पाहिजे.

UNICEF (2021) च्या अहवालानुसार, डिजिटल सुरक्षिततेबद्दल माहिती नसल्यास मुलं सायबर बुलिंग, डेटा चोरी, आणि चुकीच्या माहितीच्या प्रभावाला बळी पडू शकतात. त्यामुळे जागरूक पालक केवळ नियंत्रण ठेवत नाहीत, तर मार्गदर्शन करणारे सल्लागार म्हणून भूमिका निभावतात. जागरूकता ही केवळ ज्ञान नसून, ती सतत अद्ययावत राहण्याची प्रक्रिया आहे.

2. संवाद (Open Communication)

सायबर पालकत्वाचे दुसरे महत्त्वाचे अंग म्हणजे संवाद. पालक आणि मुलांमधील खुले व प्रामाणिक संवादच डिजिटल संबंधांना सुरक्षित बनवतो. Open communication म्हणजे फक्त चौकशी नाही, तर विश्वास आणि समजुतीवर आधारित संवाद (Clark, 2011). “तू काय पाहतोस?” या प्रश्नापेक्षा “काय आवडतं तुला ऑनलाइन?” असा प्रश्न विचारल्यास मुलं रक्षणात्मक न होता मोकळेपणाने बोलतात.

American Psychological Association (APA, 2020) च्या अहवालानुसार, संवादातून निर्माण होणारा विश्वास मुलांना ऑनलाइन निर्णय घेण्याची क्षमता वाढवतो. पालकांनी मुलांशी नियमितपणे त्यांच्या सोशल मीडियावरील अनुभवांबद्दल चर्चा करावी, त्यांना आलेल्या अडचणी ऐकून घ्याव्यात, आणि निंदक सूर न ठेवता सहानुभूतीपूर्वक मार्गदर्शन करावे.

संवादाचे हे नाते मुलांमध्ये emotional regulation आणि critical thinking विकसित करते. हे मानसशास्त्रीय दृष्ट्या महत्वाचे आहे कारण खुलेपणाने बोलता न आल्यास मुलं चुकीच्या स्त्रोतांकडून माहिती घेऊ लागतात, ज्यामुळे त्यांचं सायबर वर्तन असुरक्षित बनतं (Yardi & Bruckman, 2012).

3. मर्यादा निश्चित करणे (Setting Boundaries)

सायबर पालकत्वात मर्यादा निश्चित करणे म्हणजे केवळ निर्बंध लादणे नव्हे, तर सुसंवादाच्या माध्यमातून ठरवलेले नियम पाळणे होय. इंटरनेट वापरात वेळ, ठिकाण आणि हेतू ठरवणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ – अभ्यासाच्या वेळी मोबाईल वापर टाळणे, झोपेपूर्वी स्क्रीनपासून दूर राहणे, किंवा जेवताना गॅजेट्स न वापरणे हे “डिजिटल मर्यादांचे” चांगले उदाहरण आहेत.

Kaur आणि Kaur (2020) यांच्या अभ्यासानुसार, मर्यादा ठरवणारे पालक मुलांमध्ये अधिक self-regulation आणि discipline विकसित करतात. तसेच, अशा मर्यादांमुळे मुलांना डिजिटल उपकरणांविषयी जबाबदारीची भावना निर्माण होते.

अशा मर्यादा मुलांसोबत संवादातून ठरवणे महत्त्वाचे आहे. नियम एकतर्फी लादले गेले तर ते विरोध निर्माण करतात, पण चर्चा करून ठरवल्यास ते स्वीकारले जातात. मानसशास्त्रज्ञ Diana Baumrind (1971) यांच्या Authoritative Parenting Style नुसार, “नियम आणि प्रेम यांचा समतोल” हा प्रभावी पालकत्वाचा पाया आहे, आणि हेच सायबर पालकत्वात तितकेच लागू पडते.

4. तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर (Digital Literacy)

डिजिटल साक्षरता (Digital Literacy) म्हणजे तंत्रज्ञान समजून घेणे, त्याचा जबाबदारीने वापर करणे, आणि डिजिटल जगातील धोके ओळखणे. मुलांना सायबर सुरक्षा, मजबूत पासवर्ड्सचे महत्त्व, अज्ञात लिंक्स न उघडणे, आणि वैयक्तिक माहिती न शेअर करण्याचे शिक्षण देणे आवश्यक आहे.

तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर शिकवणे हे केवळ शैक्षणिक नव्हे, तर सामाजिक जबाबदारीचे अंग आहे. UNESCO (2019) च्या “Digital Citizenship Education” अहवालानुसार, शालेय अभ्यासक्रमात सायबर साक्षरतेचा समावेश केल्यास विद्यार्थी critical evaluation skills आणि ethical online behavior शिकतात.

पालकांनी मुलांना “काय करू नये” यापेक्षा “कसे सुरक्षित राहावे” हे शिकवावे. उदाहरणार्थ, फेक न्यूज ओळखणे, सुरक्षित साईट्स वापरणे, आणि digital consent म्हणजे काय हे शिकवणे. या प्रक्रियेत पालक स्वतः साक्षर असले पाहिजेत. हे शिक्षण केवळ मुलांचेच नव्हे, तर संपूर्ण कुटुंबाचे डिजिटल आरोग्य जपते (Livingstone et al., 2017).

5. उदाहरणाद्वारे शिक्षण (Modeling Behavior)

      “पालकांनी जे वर्तन दाखवावे तेच मुलं शिकतात” ही संकल्पना मानसशास्त्रज्ञ Albert Bandura (1977) यांच्या Social Learning Theory वर आधारित आहे. मुलं फक्त सांगितलेलं नव्हे तर पाहिलेलं वर्तन अनुकरण करतात. त्यामुळे जर पालक स्वतः सतत मोबाईलमध्ये व्यस्त असतील, तर मुलं देखील त्याच प्रकारचे वर्तन आत्मसात करतात.

सायबर पालकत्वात पालकांनी स्वतःचे डिजिटल वर्तन संतुलित ठेवणे आवश्यक आहे, जसे की, कौटुंबिक वेळेत मोबाईल न वापरणे, बातम्यांचे स्रोत तपासून शेअर करणे, आणि ऑनलाइन संवादात आदरपूर्वक भाषा वापरणे. अशा वर्तनातून मुलांना “डिजिटल जबाबदारी” शिकवली जाते.

OECD (2021) च्या अहवालानुसार, पालकांनी सकारात्मक डिजिटल आदर्श दिल्यास मुलं ऑनलाइन सुरक्षितता, गोपनीयता आणि जबाबदारीचे मूल्य अधिक सहज आत्मसात करतात. त्यामुळे “सायबर पालकत्व हे नियंत्रणापेक्षा अनुकरणावर आधारित असते” असे म्हणणे योग्य ठरते.

सायबर पालकत्वाच्या या पाच घटकांमधून स्पष्ट होते की डिजिटल काळात पालकत्व हे केवळ मुलांना साधनांपासून दूर ठेवण्याबद्दल नसून, त्यांना तंत्रज्ञानाचा जबाबदारीने वापर शिकवण्याबद्दल आहे. जागरूकता, संवाद, मर्यादा, साक्षरता आणि उदाहरणाद्वारे शिक्षण या घटकांच्या संयोगानेच मुलांचे डिजिटल बालपण सुरक्षित, सर्जनशील आणि मानसिकदृष्ट्या आरोग्यपूर्ण राहू शकते.

सायबर पालकत्वासाठी व्यावहारिक टिप्स

• घरात “डिजिटल नियमपत्र” तयार करा – वापराची वेळ, स्थळ, मर्यादा निश्चित करा.
• मोबाईल किंवा संगणक सामायिक जागेत ठेवा.
• “Parental Control Apps” वापरा पण संवाद न तोडता.
• मुलांना “डिजिटल फूटप्रिंट” म्हणजे काय हे समजवा – इंटरनेटवर टाकलेली माहिती कायम राहते.
• स्क्रीन-फ्री वेळेत एकत्र खेळणे, वाचन किंवा निसर्गभ्रमण यांसारख्या क्रियाकलापांना प्रोत्साहन द्या.
• ऑनलाइन मित्रांबद्दल प्रश्न विचारताना चौकशीसारखा सूर न ठेवता आवड निर्माण करणारा दृष्टिकोन ठेवा.

समारोप:

सायबर पालकत्व म्हणजे मुलांवर नियंत्रण ठेवणे नव्हे, तर त्यांना स्वातंत्र्य आणि जबाबदारीचे संतुलन शिकवणे होय. मुलं वाढत असताना त्यांना विश्वास दिला पाहिजे, पण त्याच वेळी सुरक्षिततेचे भानही ठेवले पाहिजे. सायबर पालकत्व ही आजच्या काळातील अत्यावश्यक पालकत्वाची नवी शाखा आहे. यात भावनिक निकटता, संवाद, जबाबदारी आणि तांत्रिक साक्षरता यांचा समन्वय आवश्यक आहे. पालकांनी मुलांसोबत डिजिटल जगात चालावे, त्यांच्यावर चालून नव्हे. जेव्हा पालक सायबर साक्षर होतील, तेव्हाच मुलं डिजिटल जगात सुरक्षित, स्वतंत्र आणि जबाबदार नागरिक म्हणून उभी राहतील.

(सर्व चित्रे आणि इमेजेस google वरून साभार)

संदर्भ:

Andreassen, C. S. (2015). Online social network site addiction: A comprehensive review. Current Addiction Reports, 2(2), 175–184.

Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

Baumrind, D. (1971). Current patterns of parental authority. Developmental Psychology Monographs, 4(1, Pt.2).

Clark, L. S. (2011). Parental mediation theory for the digital age. Communication Theory, 21(4), 323–343.

Erikson, E. H. (1968). Identity: Youth and Crisis. New York: W. W. Norton & Company.

Huesmann, L. R., & Kirwil, L. (2007). Why observing violence increases the risk of violent behavior in the observer. In D. J. Flannery et al. (Eds.), The Cambridge Handbook of Violent Behavior and Aggression. Cambridge University Press.

Jain, A., & Gupta, B. B. (2018). Phishing detection: Analysis of visual similarity-based approaches. Security and Communication Networks, 2018.

Kaur, J., & Kaur, R. (2020). Parental strategies and adolescent screen time management. Journal of Family Studies.

Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2017). Social networking sites and addiction: Ten lessons learned. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(3), 311.

Livingstone, S., & Haddon, L. (2009). EU Kids Online: Final Report. LSE, London.

Livingstone, S., & Helsper, E. (2008). Parental mediation of children's internet use. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 52(4), 581–599.

Livingstone, S., Mascheroni, G., & Staksrud, E. (2017). European research on children’s internet use: Assessing the past and anticipating the future. New Media & Society.

OECD (2021). Digital Education Outlook 2021: Pushing the Frontiers with Artificial Intelligence, Blockchain and Robots.

Owens, E. W., Behun, R. J., Manning, J. C., & Reid, R. C. (2012). The impact of internet pornography on adolescents: A review of the research. Sexual Addiction & Compulsivity, 19(1–2), 99–122.

Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2010). Cyberbullying and self-esteem. Journal of School Health, 80(12), 614–621.

Ribble, M. (2015). Digital Citizenship in Schools. International Society for Technology in Education.

Slonje, R., & Smith, P. K. (2008). Cyberbullying: Another main type of bullying? Scandinavian Journal of Psychology, 49(2), 147–154.

Symantec (2020). Internet Security Threat Report.

UNESCO (2019). Digital Citizenship Education: Overview and Key Messages.

UNICEF (2021). The State of the World’s Children 2021: On My Mind – Promoting, protecting and caring for children’s mental health.

Valcke, M., De Wever, B., Van Keer, H., & Schellens, T. (2010). Long-term Study of Safe Internet Use of Young Children. Computers & Education, 57(1), 1292–1305.

World Health Organization (2019). International Classification of Diseases (ICD-11): Gaming Disorder.

Yardi, S., & Bruckman, A. (2012). Social and technical challenges in parenting teens’ social media use. Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems.