मानसशास्त्रीय प्रथमोपचार | Psychological First Aid (PFA)

 

मानसशास्त्रीय प्रथमोपचार

आम्ही इयत्ता आठवीत असताना शाळेत प्रथमोपचार याबद्दल प्रशिक्षण झालेले होते. त्यात आम्हाला सांगण्यात आले होते की,  प्रथमोपचार म्हणजे एखाद्या आजारात किंवा अपघात झाल्यास केलेले प्राथमिक उपचार. 14 सप्टेंबर हा दिवस प्रथमोपचार दिवस म्हणून साजरा केला जातो. प्रथमोपचार हे सामान्यत: एखाद्या प्रशिक्षित व्यक्तीद्वारे एखाद्या आजारी किंवा जखमी व्यक्तीला आपत्कालीन परिस्थितीत विशिष्ट वैद्यकीय उपचार उपलब्ध होईपर्यंतच्या काळात दिले जातात. पण मानसशास्त्रीय प्रथमोपचार (PFA) हे एक तंत्र जागतिक पातळीवर अनेक अपघात आणि आपत्ती निर्माण झाल्यावर मानसिक आरोग्य क्षेत्रातील मनुष्यबळाची कमतरता लक्षात घेऊन 21 व्या शतकाच्या सुरुवातीस उदयास आलेले आहे.

अहंगंड | superiority complex

अहंगंड (superiority complex)

कपिल हा एक हुशार आणि यशस्वी विद्यार्थी होता. तो आपल्या शाळेत नेहमीच उत्कृष्ट गुण मिळवत राहिल्याने त्याच्या शिक्षक व पालकांनी त्याचे कौतुक केले. यशाच्या या सततच्या अनुभवांमुळे कपिलमध्ये स्वतःबद्दल एक दुराग्रह अभिमान निर्माण झाला. त्याला असे वाटू लागले की तो इतर विद्यार्थ्यांपेक्षा अधिक हुशार आणि सक्षम आहे.

कपिलच्या आत्मविश्वासाने आणि यशाने सुरुवातीला त्याला प्रगती साधण्यास मदत केली, परंतु लवकरच त्याने आपल्या श्रेष्ठत्वाचा अभिमान बाळगायला सुरुवात केली. त्याने इतर विद्यार्थ्यांच्या क्षमतांना कमी लेखले, त्यांच्या मतांना आणि विचारांना महत्त्व देणे सोडून दिले. कपिल इतरांशी संवाद साधताना अनेकदा त्यांना कमी लेखण्याची किंवा त्यांच्यावर वर्चस्व गाजवण्याची प्रवृत्ती दाखवत असे. तो सतत स्वतःला सर्वांत श्रेष्ठ मानू लागला आणि त्याला इतरांची गरज नसल्याचे सांगत असे आणि ही शाळा त्याच्या लायकीची नाही असेही म्हणत असे.

हॅपी हार्मोन्स | आनंदी संप्रेरके | Happy Hormones

 

हॅपी हार्मोन्स आनंदी राहण्यासाठी आवश्यक आहेत

कोणत्याही व्यक्तीच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी आनंदी असणे खूप महत्वाचे आहे. तथापि, आज आपली जीवनशैली अशी बनली आहे की आपण आनंदी राहण्यावर लक्ष केंद्रित करू शकत नाही, परंतु आपणास हे माहित आहे का की अशा काही सवयी आहेत ज्या शरीरात फील गुड हार्मोन्स तयार करण्यास मदत करतात. आनंदी हार्मोन्स कोणते आहेत आणि त्यांचे प्रमाण संतुलित कसे ठेवता येईल याविषयी या लेखात जाणून घेऊया.

आनंदी संप्रेरकांचा (हॅपी हार्मोन्स) शोध एक दीर्घकालीन आणि संशोधन-आधारित प्रक्रिया होती, जी अनेक दशकांपासून चालू होती. ही संप्रेरके कशी कार्य करतात आणि त्यांचा मानसिक आरोग्याशी कसा संबंध आहे हे समजण्यासाठी वैज्ञानिकांनी विविध प्रयोग आणि अभ्यास केले. डोपामाइन, सेरोटोनिन, ऑक्सिटोसिन आणि एंडोर्फिन्स या संप्रेरकांना आनंदी संप्रेरके म्हणून ओळखले जाते.

भारतीय तत्त्वज्ञानाची प्रासंगिकता | Relevance of Indian Philosophy

 भारतीय तत्त्वज्ञानाची प्रासंगिकता

सध्याच्या काळात भारतीय तत्त्वज्ञानाची प्रासंगिकता अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे कारण हे तत्त्वज्ञान केवळ व्यक्तीच्या आत्मविकासासाठीच नव्हे तर सामाजिक, नैतिक, आणि आध्यात्मिक मूल्यांच्या पुनर्स्थापनेसाठी देखील उपयुक्त ठरते. आधुनिक काळातील तणाव, मानसिक आरोग्याच्या समस्या, आणि तात्कालिकतेने भरलेले जीवनशैलीचे आव्हान या सगळ्यांत भारतीय तत्त्वज्ञानातील योग, ध्यान, आणि माइंडफूलनेस  सारख्या तत्त्वज्ञानाचा मोठा हात आहे.

बौद्ध दर्शन: आर्य सत्ये आणि निर्वाण | Buddh philosophy

 बौद्ध दर्शन : आर्य सत्ये आणि निर्वाण

बौद्ध दर्शन हे गौतम बुद्ध यांच्या शिकवणींवर आधारित तत्त्वज्ञान आहे. यामध्ये चार आर्यसत्ये (Four Noble Truths) म्हणजे जीवन दुःखमय आहे, दुःखाची कारणे आहेत, जसे की, तृष्णा, आकांक्षा, आसक्ती आणि दुःखाचा अंत साधता येतो यासाठी दुःखाच्या अंतासाठी एक मार्ग आहे, जो "आष्टांगिक मार्ग" म्हणून ओळखला जातो. आष्टांगिक मार्ग (Noble Eightfold Path) म्हणजे सम्यक दृष्टी, सम्यक संकल्प, सम्यक वाणी, सम्यक कर्म, सम्यक आजीविका, सम्यक प्रयत्न, सम्यक स्मृती आणि सम्यक समाधी.

जैन दर्शन | आर्हत दर्शन | Jain Philosophy

जैन दर्शन

जैन हा धर्म आणि दर्शन ही आहे. प्रत्येक धर्माची स्वतःची अशी एक तात्विक बैठक किंवा तत्त्वज्ञान असते. तशी जैन धर्माची तात्विक बैठक खूप प्राचीन आहे. जैन धर्म एक प्राचीन भारतीय धर्म आहे, ज्याचा उदय ऋषभदेव किंवा आदिनाथ यांच्यापासून मानला जातो. खरे पाहिल्यास वर्धमान महावीर हे जैन धर्मग्रंथाचे लेखकही नव्हते व संस्थापकही नव्हते. परंतु, ते एक महान संन्यासी व मुनी होऊन गेले आणि ते जैन धर्माचे एक महान द्रष्ट्ये व शेवटचे तीर्थंकर बनले. (ग. ना. जोशी चार दर्शन-खंड 3) जैन या शब्दाची उत्पत्ती 'जि' या मूळ संस्कृत धातूपासून झाली असून, त्याचा अर्थ जिंकणे किंवा स्वामित्व मिळवणे असा आहे.

चार्वाक दर्शन (लोकायत) | Charvak Darshan (Lokayat)

चार्वाक दर्शन (लोकायत)

चार्वाक दर्शन (लोकायत) भारतीय तत्त्वज्ञानातील एक तत्त्वज्ञान आहे जे भौतिकवादी दृष्टिकोनातून जीवनाचा अर्थ सांगते. या तत्त्वज्ञानात आध्यात्मिकता आणि अमूर्त संकल्पनांना नाकारले गेले आहे, आणि शरीराच्या इंद्रियांच्या अनुभवांवर व सुखांवर विश्वास ठेवला जातो. चार्वाक दर्शनाच्या अनुसार, जीवनातील मुख्य उद्दिष्ट हे इंद्रिय आनंद आहे, आणि त्या आनंदासाठी जीवनाचा उपयोग करणे हेच सर्वोच्च आहे. अजित केशकंबली यांना चार्वाकाचा अग्रदूत म्हणून श्रेय दिले जाते, तर बृहस्पती हे सामान्यतः चार्वाक किंवा लोकायत तत्त्वज्ञानाचे संस्थापक म्हणून ओळखले जातात. बहुतांशपणे खालील स्त्रोतातून या दर्शनाची ओळख करून दिली जाते.

"यावज्जीवेत सुखं जीवेद ऋणं कृत्वा घृतं पिवेत, भस्मीभूतस्य देहस्य पुनरागमनं कुतः