स्मृती सुधार तंत्रे |Improve Memory Effectively

स्मृती सुधार तंत्रे (Improve Memory Effectively)

मानवी जीवनात स्मृती ही बुद्धीच्या कार्यप्रणालीचा एक महत्त्वपूर्ण घटक आहे. शिक्षण, व्यवसाय, नातेसंबंध आणि दैनंदिन जीवनातील लहानमोठ्या कामांसाठी स्मरणशक्तीची भूमिका अत्यंत निर्णायक ठरते. परंतु विस्मरण, एकाग्रतेचा अभाव, माहितीचे overload, मानसिक ताणतणाव यामुळे स्मृती कमी होऊ लागते. मानसशास्त्रज्ञ, न्यूरोसायन्स तज्ज्ञ आणि शिक्षणतज्ज्ञांनी स्मृती सुधारण्यासाठी अनेक प्रभावी तंत्रांचा अभ्यास केला आहे.

1. अवधान/लक्ष केंद्रीकरण (Attention and Focus)

स्मरणशक्तीच्या कार्यप्रणालीमध्ये लक्ष केंद्रीकरण (attention) ही सर्वात महत्त्वाची पायरी मानली जाते. आपण एखाद्या गोष्टीकडे कितपत लक्ष देतो यावरच ती माहिती अल्पकालीन स्मृतीत टिकते आणि त्यानंतर दीर्घकालीन स्मृतीत साठवली जाण्याची शक्यता ठरते (Craik & Lockhart, 1972). मानसशास्त्रातील Levels of Processing Theory नुसार, सखोल पातळीवर दिलेले लक्ष आणि अर्थपूर्ण प्रक्रिया ही माहिती दीर्घकाळासाठी लक्षात ठेवण्यास मदत करते. जर अभ्यास करताना किंवा दैनंदिन कार्य करताना लक्ष विचलित झाले, तर माहिती पृष्ठभागी प्रक्रिया (shallow processing) होते आणि विस्मरणाची गती वाढते.

विस्मृती/ विसरणे | Forgetting

विस्मृती | Forgetting

मानवी जीवनप्रवासात स्मृती ही एक अत्यंत मूलभूत व महत्त्वपूर्ण मानसशास्त्रीय प्रक्रिया मानली जाते. स्मृतीशिवाय व्यक्तीला स्वतःचे अनुभव, ज्ञान, मूल्ये, कौशल्ये आणि सामाजिक व्यवहार सतत टिकवून ठेवणे अशक्य झाले असते. स्मृतीमुळेच मनुष्य भूतकाळाशी जोडला जातो आणि भविष्याची योजना आखू शकतो (Atkinson & Shiffrin, 1968). स्मृती म्हणजे मिळालेल्या माहितीचे ग्रहण, साठवणूक व आवश्यकतेनुसार प्रत्यानयन करण्याची क्षमता होय. तथापि, सर्व माहिती कायमस्वरूपी मनात टिकत नाही. काही माहिती हळूहळू कमी होत जाते, काही ठराविक वेळेला आठवत नाही, तर काही अनुभव कायमचे नष्ट होतात. या प्रक्रियेला मानसशास्त्रात विस्मृती असे म्हटले जाते. त्यामुळे विस्मृती ही स्मृती प्रक्रियेचा केवळ नकारात्मक भाग नसून ती स्मृतीच्या कार्यप्रणालीतील एक नैसर्गिक घटक आहे (Ebbinghaus, 1885/1913).

कार्यरत स्मृती | Working Memory

 

कार्यरत स्मृती (Working Memory)

मानवी मेंदू हा अत्यंत जटिल आणि बहुआयामी अवयव आहे, जो आपल्या दैनंदिन जीवनातील जवळजवळ सर्व बोधनिक प्रक्रियांना आकार देतो. आपण विचार करतो, निर्णय घेतो, शिकतो, संवाद साधतो किंवा समस्यांचे निराकरण करतो तेव्हा आपल्या मेंदूत माहिती प्रक्रिया प्रणाली सक्रिय असते. या प्रणालीमध्ये माहितीचे ग्रहण (encoding), साठवणूक (storage), प्रत्यानयन (retrieval) आणि विश्लेषण (processing) अशा टप्प्यांचा समावेश होतो (Atkinson & Shiffrin, 1968). या सर्व प्रक्रियांमध्ये कार्यरत स्मृती (Working Memory) हा एक केंद्रबिंदूचा घटक आहे. कार्यरत स्मृती म्हणजे तात्पुरती माहिती काही क्षणांसाठी मनात ठेवून तिच्यावर प्रक्रिया करण्याची क्षमता होय (Baddeley, 2012). साधारण उदाहरण द्यायचे झाले तर, आपण एखाद्या व्यक्तीकडून मोबाईल क्रमांक ऐकतो आणि तो डायल करण्यासाठी काही क्षण मनात ठेवतो, किंवा गणिती उदाहरण सोडवताना अंक मनात फिरवत राहतो; हीच कार्यरत स्मृतीची कृती आहे. म्हणूनच, कार्यरत स्मृतीला मानवी “मानसिक कार्यशाळा” (mental workspace) असे संबोधले जाते (Cowan, 2008).

स्मृती/ स्मरण | Memory

 

स्मृती | Memory

मानवाच्या मानसिक जीवनात स्मृती हा सर्वात मूलभूत आणि महत्त्वाचा घटक मानला जातो. आपण जे काही अनुभवतो, शिकतो, वाचतो, ऐकतो किंवा पाहतो, त्याचे वेदनेंद्रियांद्वारे ग्रहण केलेले ठसे मेंदूमध्ये साठवले जातात. या साठवलेल्या ठशांचा गरजेप्रमाणे प्रत्यानयन करणे ही प्रक्रिया म्हणजे स्मृती होय. स्मृतीशिवाय मानवी ज्ञानसंपादन, शिक्षण, तर्कशक्ती, समस्या सोडविणे, तसेच दैनंदिन जीवनातील प्रत्येक कृती अशक्य ठरली असती. त्यामुळे स्मृती ही केवळ एक मानसिक प्रक्रिया नसून, ती मानवी व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासाचा पाया आहे. मानसशास्त्रज्ञ विल्यम जेम्स (1890) यांनी स्मृतीला "मानसिक जीवनाचा आधारस्तंभ" असे म्हटले आहे. त्यांच्या मते, स्मृतीशिवाय माणूस अनुभवांमधून शिकू शकत नाही, त्यामुळे प्रत्येक क्षण वेगळा आणि अपूर्ण राहिला असता. म्हणूनच मानसशास्त्राच्या अभ्यासक्रमात स्मृतीचा विशेष अभ्यास केला जातो आणि ती मानवी वर्तनाच्या सर्व अंगांमध्ये केंद्रस्थानी मानली जाते.

पैशासाठी काम की पैसा तुमच्यासाठी? Money isn't just Notes, It's a Mindset

 

पैशासाठी काम की पैसा तुमच्यासाठी?

मानवी जीवनात पैशाचे स्थान हे केवळ व्यवहारापुरते मर्यादित नाही, तर तो आपल्या विचारसरणीला, मानसिकतेला आणि जीवनशैलीला आकार देतो. पैसा मिळवण्यासाठी माणूस आयुष्यभर धडपड करतो, कष्ट करतो, वेळ खर्च करतो, पण खरी कसोटी ही पैसा किती मिळवला यापेक्षा त्याकडे पाहण्याच्या नजरेत असते. मॉर्गन हॉसले यांनी The Psychology of Money मध्ये स्पष्ट केले आहे की पैशांशी आपला संबंध हा गणितापेक्षा मानसशास्त्रावर अधिक अवलंबून असतो. याच दृष्टीकोनातून बघितल्यास, पैसा ही केवळ चलनरूपी नाणी किंवा नोटा नसून, ती एक मानसिक तयारी आणि जीवनविषयक दृष्टिकोन आहे.